Tożsamość religijna Czesława Miłosza i jego gnostyckie inspiracje

Krzysztof Kunisz

doi:10.15633/lie.186

Abstract

The writings of Czesław Miłosz, who was influenced by Gnosis, concern universal questions regarding the experience of human existence in the world, and verify modern view of reality and the matter of human religiosity.The article is focused on the influence of Manichaeism and Gnosticism on Miłosz’s works. Each part of it – there are eight of them – concerns a different aspect of the poet’s religious reflection.Miłosz’s religious inspirations, his conception of God and the Devil, the poet’s theosophical reflection, the problem of erosion of religious imagination, the experience of Determinism in the world, and the idea of resurrection of all beings are all presented in the article. The two last parts concentrate on the matter of religious identity of Miłosz himself, trying to determine whether he was a Catholic or not.In the article’s conclusion, the writings of Miłosz are presented as an integral religious and metaphysical project. The writer himself is presented as a Christian seeking for the truth about reality.

Highlights

Kiedy podejmiemy to wyzwanie, dostrzeżemy być może, iż wciąż jeszcze mało wiemy o tym, kim jest Czesław Miłosz i jakie jest jego miejsce we współczesnym widzeniu świata1
Że: Przyszłe badania porównawcze – a nie wątpię, że takie będą – powinny zogniskować się przede wszystkim na pojęciu Konieczności u Szestowa i Simone Weil oraz na innym u każdego z nich ujęciu stosunków pomiędzy Jednością i istnieniem poszczególnym
W wydaniu polskim Historii filozofii politycznej Leo Straussa i Josepha Cropseya, możemy znaleźć przedmowę Piotra Nowaka, w której przywołuje on sylwetkę Miłosza: Czesław Miłosz, autor Zniewolonego umysłu, natknął się w latach 50. ubiegłego wieku na pracę na temat religijności ludów Azji Środkowej, której autorem był osławiony teoretyk nierówności ras ludzkich, Arthur hrabia Gobineau

Summary

Bóg i Szatan

Koncepcję Boga w twórczości Miłosza przedstawia utwór Metafizyczna pauza, który jest religijno-metafizycznym dialogiem. Sam Bóg natomiast, według niego, ingeruje w życie człowieka, pomimo, że funkcjonowanie konieczności, opatrzności oraz przypadku jednocześnie jest dla podmiotu odpowiadającego niejasne. Według podmiotu odpowiadającego zdanie się na wolę Boga jest akceptacją rzeczywistości oraz losu człowieka, a nie jakości świata. Podmiot pytający zadaje mu jednak niezwykle trafne pytanie: jak możliwe jest to, iż pomimo że Bóg stworzył świat, tenże świat przeczy elementarnym odczuciom moralnym człowieka? Jedyną nadzieją dla człowieka ma być Jezus Chrystus, zakładając, że „w nim spełnia się esencja człowieczeństwa (Nowy Adam), to człowiek w swojej nieznanej sobie istocie stoi poza koniecznością naturalnych przyczyn i skutków, na mocy której jabłko spada z drzewa na ziemię, nie można chodzić po wodzie, a co żywe, umiera”[7]. Bóg w Oeconomia Divina jest zarządcą, który opuścił swoje „gospodarstwo”.

Teozofia Miłosza

Erozja wyobraźni religijnej

Zmartwychwstanie bytów

Czy Czesław Miłosz był katolikiem?