Tillo Medreselerinde Fıkıh Eğitimi-Memdûhiyye Medresesi Örneği

Abstract

Medreseler, tarihi seyir içerisinde eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yüksek seviyede yürütüldüğü önemli kurumlar olmuştur. 3 Mart 1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) Kanunun kabul edilmesiyle birlikte medreseler, kapatılmalarına rağmen özellikle Güneydoğu Anadolu’da geleneksel medrese sistemi gayr-ı resmî bir şekilde varlığını devam ettirmiş; 07/04/2012 tarihli ve 28257 sayılı resmî gazetede yayımlanan Kur’an Eğitim ve Öğretimine Yönelik Kurslar Yönetmeliği ile Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlanarak “Kur’an kursu” adı altında tedris faaliyetlerini sürdürmüştür.
 Türkiye’nin diğer coğrafyalarında olduğu gibi Güneydoğu Anadolu’nun hemen hemen her vilayetinde medreselere rastlamak mümkündür. Ancak medrese eğitiminin sistematik bir şekilde yürütüldüğü yer denince Siirt’in Tillo ilçesindeki medreseler akla gelmektedir. Tillo, bünyesinde barındırdığı medreseleriyle İslâmî değerlerin ön planda olduğu Siirt’in önemli ilçelerinden birisidir. Tillo’da bu manada faaliyet gösteren üç medrese mevcuttur. Bunlar; Memdûhiyye, Mücâhidiyye ve İsmail Fakirullah medreseleridir. 
 İlçede varlığını idame ettiren bu medreselerin, eğitim ve öğretim sahasında son derece önemli bir boşluğu doldurdukları inkâr edilemez. Özellikle Arapça dil bilimlerinin tedrisindeki başarıları sayesinde son derece takdiri hak eden Tillo medreseleri, sadece Arap gramerine ilişkin eğitim-öğretim faaliyetinde bulunmamış bununla birlikte tefsir, hadis, fıkıh ve akâid gibi dînî ilimlerin canlı kalmasına vesile olarak İslâm ilim kültür mirasına katkıda bulunmuştur. Ebû Hanîfe (ö. 150/767) tarafından kişinin leh ve aleyhine olan sorumlulukları bilmesi olarak tanımlanan fıkıh, İslâm’ın inanç ve ahlak boyutunu da dikkate alarak ibadet ve hukuk düzleminde dinî pratiklerle ilgili şer’î ahkâmı içermesi nedeniyle medeniyetimizin merkezinde yer almıştır. Geleneğimizdeki tesiri nedeniyle bu ilim dalı, söz konusu eğitim ve öğretim müesseselerinde önemli bir yeri haizdir. 
 Bu makalede Tillo’da yer alan Memdûhiyye Medresesinin -her ne kadar kanunnâmelerle yürütülen birer Nizamiye veya Sahn-ı Semân Medreseleri gibi güçlü bir sistematiğe sahip olmasa da- kısa tarihçesi, kurumsal ve fiziki yapısı, gündelik programı, eğitim-öğretimde izlediği müfredat yanında özellikle eğitim-öğretim müfredatındaki fıkıh derslerinin yeri incelenmiştir. Araştırmamız Tillo’da halen tedris faaliyeti yürüten Memdûhiyye Medresesi ile sınırlı tutulmuştur. Söz konusu medresenin fıkıh programıyla ilgili olarak müderrisleriyle mülakatlar gerçekleştirilmiş olup burada okutulan fıkıh kitapları içerik ve muhteva bakımından tanıtılmıştır.