The Way of Truth and Principles of Logic in Parmenides

Abstract

Antik Yunan düşüncesinin mitolojiden ayrılıp sistematik bir düşünceye evrilmesini izleyen süreçte Elea Okulu’nun kurucusu Parmenides, zamanının ve belki de genel olarak sağduyunun tam karşıtı tezlerle düşüncelerini biçimlendirmiştir. Onun ünlü şiiri Doğa Üzerine (Peri physeōs/Περὶ Φύσεως), içerdiği mantıksal ilke, çıkarım, çözümlemeler ışığında, yapı ve imkânı bağlamında bilgi; zaman, mekân, hareket gibi nitelikler çerçevesinde de varlık felsefelerini derinden etkilemiştir. Söz konusu dönemde Parmenides’in ve takipçilerinin mantıksal iç tutarlılığı, savlarındaki rasyonel düzey, Antik Yunan felsefesini biçimlendirmiştir. Onun özellikle doğa felsefesinde ve metafizikte oynadığı rol yadsınamaz. Bununla birlikte aktarılan tek eseri olan şiiri hakkında, ortaya konulan tezler ve bunların yorumları bağlamında belirsizlikler günümüze kadar giderilememiştir. Bu gizemin boyutları, salt klasik düşünce ile ilgili de değildir. Fizik yaklaşımlarına bağlı varlık felsefeleri, bunlara dair kuramsal ve kurumsal inançlar, çeşitli kozmogoni ve dil anlayışları, bir şekilde Parmenides’le ilişkilendirilebilir. Aristoteles’in kurguladığı ve bu nedenle haklı bir şöhreti elde ettiği mantık felsefesinin temellerini oluşturan ve metafizik kökenleri de bulunan bazı içeriklerin erken biçimlerini de Parmenides’te bulmak mümkündür. Dedüktif (deductive/tümdengelimsel) yaklaşımın yanında özellikle özdeşlik, çelişmezlik, üçüncü hâlin imkânsızlığı ve yeter sebep ilkeleri, dile getirilenler arasında en önemli kavramlardır. Doğrudan formüle edilmeyen söz konusu ilkeler, Parmenides’in bilgi, varlık ve ilintili kavramlar hakkında ortaya koyduğu savlar bağlamında kullanılmıştır. Çalışmamızda, Parmenides’in kaleme aldığı şiirin önemli noktalarına değinerek, dile getirdiğimiz ilkelerin kavramsal boyutta kullanım biçimini, mantıksal yapılarını incelemeye, söz konusu sürecin izlerini takip etmeye ve etkilerini irdelemeye çalışacağız. Bu gayretin temel nedeni; Parmenides’in ortaya koyduğu içeriğin, günümüzde de tartışılmaya devam edilmesi, yukarıda dile getirdiğimiz pek çok alanda etkisini sürdürmesi, felsefenin gelişiminde önemli bir köşe taşı olmasıdır.