The Possibility of Making a Muslim Philosophy of Religion with the Concepts of the West: How Possible is it to Relate the Concepts of Theism, Atheism and Deism to Islamic Thought?

Abstract

Bu çalışmada Batı düşünce geleneğinde üretilen bazı dinî kavramların İslam inancına dair çalışmalarda doğrudan kullanılmasının sakıncalarından bahsedilecektir. Söz konusu iddia deizm, ateizm ve özellikle de teizm kavramları çerçevesinde ortaya konacaktır. Özellikle Türkiye’de yapılmış din felsefesi çalışmaları gözden geçirilerek bahsi geçen üç kavramın İslam dünyasında icra edilen din felsefesi çalışmalarına doğrudan taşındığı gerçeği bir sorun olarak ortaya konacak ve bu durum İslam inancının başka bazı kavramlara indirgenmesi olarak tanımlanacaktır. Böyle bir sorunu vurgulayarak ulaşılmak istenen amaç ise İslam inanç esaslarının başka anlamlara indirgenmeden kendi anlam bütünlüğü içinde anlaşılmasının önemini hatırlatmaktır. Çünkü Batı düşünce geleneği içerisinde üretilmiş her kavram kendi düşünsel ve pratik geçmişiyle doğrudan bağlantılıdır. Bu sebeple farklı bir anlam dairesi içinde ya da belli bir pratik geçmişe bağımlı biçimde oluşmuş bir çözüm biçimi ya da eleştiri, aynıyla İslam düşüncesine taşındığında, o kavramların barındırdığı felsefî ve pratik geçmiş de taşınmış olacaktır. Oysa her inanç kendi anlam bütünlüğü ve geçmişi dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Bu sorunu deizm ve ateizm gibi İslam’ın doğrudan reddettiği kavramlar üzerinden değerlendirmek teizm kavramına göre daha anlaşılır bir durumdur. Ancak teizm kavramı söz konusu olduğunda konu oldukça karmaşık bir hal almaktadır. Çünkü hemen hemen bütün kaynaklarda İslam, teistik bir din olarak tanımlanmakta ve bu durum İslam inancı için zorunlu bir ön kabul gibi değerlendirilmektedir. Oysa teizm, Descartes rasyonalizminin ve Newton mekaniğinin hâkim unsur olarak kabul edildiği Modern Batı düşüncesinin Tanrı anlayışıdır. Düşünen öznenin epistemik sınırlarında inşa edilmiş böyle bir Tanrı anlayışı ise İslam’ın Allah tasavvuruna uygun değildir.