The Fiqh Supervisory Board of the Islamic Bank of Jordan: An Essay on the Methodology of Fatwa

Abstract

İslami bankacılık ya da ülkemizdeki ismiyle katılım bankacılığı işlem ve hizmetlerinde fıkhî kurallara uyumlu olarak varlığını sürdürmekte ve bu yönüyle konvansiyonel bankacılıktan farklılaşmaktadır. Fıkhî kurallara uyum, bünyelerinde yer alan ve üyelerinin fıkıh uzmanlarından oluştuğu fıkhî denetim kurulu ya da ülkemizdeki ismiyle danışma heyeti ile sağlanmaktadır. Bu makalenin konusu, Ürdün İslam Bankası özelinde İslami bankacılık bünyesinde yer alan fıkhî denetim kurulunun fetva verme-uygulama sürecinin, verilen fetvaların dayanaklarının ve fetva usulünün mahiyetidir. Ürdün İslam Bankasının yayınlanmış bir fetva usulü olmadığı için kurulun verdiği fetvalardan hareketle takip ettiği bir fetva usulünün olup olmadığı ve fetva verme-uygulama süreçleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bir kurumun fetvalarının tamamını bütünlük içinde incelemek ve usulüne dair bu bütünlükten hareketle bir belirleme yapmanın önemi de çalışmayı özgün kılan yönlerden birisidir. Bir usulün var olup olmaması İslam iktisadına dair çalışmaların mevcut durumunu ve ilerleyen dönemdeki gelişim seyrini göstermesi açısından da önemlidir. Makale, Ürdün İslam Bankasının resmî web sitesinde yayınladığı fetvaların tamamını fıkhî ve usûlî (fetva usulü) açıdan ele almayı hedeflemektedir. Kurulun yayınladığı fetvaların tamamı incelenmiş olmasına rağmen makalenin hacmini artırmamak için eleştiri ve teklif sunulması planlanan fetvalara odaklanılmıştır. Makalenin metodu ise kurulun yayınladığı fetvaları inceleyip söylem ve içerik analizi yapmak ve analiz sonucu ulaşılan bilgiler doğrultusunda takip edilen fetva usulüne dair eleştiri ve teklif sunma için sentez yöntemidir. Araştırmanın bulgularından bazıları şöyledir: Ürdün İslam Bankası Fıkhi Denetim Kurulu’nun fetva verme süreçleri problemin incelenmesi, değerlendirme toplantılarının yapılması, fetvanın yayınlanması, uygulanması ve denetimini içermektedir. Kurul, fetvalarında Kur’an-ı Kerîm, Sünnet, icmâ ve kıyas olmak üzere fıkhın dört temel delile (edille-i erba’a) dayanmakla birlikte maslahat, zaruret gibi fıkhî prensiplere de başvurur. Kurulun fetvalarında takip ettiği bir usulün varlığı dikkatleri çekmekte fakat bu usul, klasik dönem fıkıh birikiminin takip ettiği usulle birebir benzerlik içermemektedir. Farklılık noktaları olarak modern dönemde fetvanın kaynakları arasında Ürdün Dâru’l-İftâ Kurulu’nun fetvaları, Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye, AAOIFI, Cidde merkezli Albaraka’nın kararları gibi fetva kurullarının kararları, Ürdün Medeni Kanun’u, İslam Bankası Kanunu gibi dikkate alması gereken kanuni ve yönetimsel düzenlemeleri de yer almaktadır.