The Divine Choice: The Source of Power in Ancient Iran (Persians, Parthians, Sasanians) in the Light of Written and Iconographic Evidence

Abstract

İktidarın kaynağına dair ideolojiler devletlerin meşruiyetinin dayandığı temel unsurlardan biridir. Devletlerin hâkimiyet anlayışını yansıtan bu ideolojilerden biri hükümdarın ve onun üyesi olduğu hanedanlığın kutsiyeti düşüncesine dayanan ilahi destektir. Eski İran tarihinde egemenliğin ve iktidarın kaynağı dini temeller çerçevesinde gelişen bir yapı arz etmektedir. Bunun esasını hükümdarın tanrı ile olan iyi (doğruluk, adalet, düzen) veya kötü (yalan, kargaşa) münasebeti oluşturmaktadır. Bu ilişki çerçevesinde hükümdarın tanrı ile ilişkisi “iyi” üzerineyse tanrının ona hükümdarlık yetkisi bağışladığına inanılırdı. Ancak hükümdar kötü bir yönetim sergilerse yönetme erki yine tanrı tarafından geri alınırdı. Tanrı ve hükümdar arasındaki bu ilişki Eski İran’ın yazılı ve arkeolojik kaynaklarında ifade edilmiştir. Bu hususta Avesta metinlerinden Yasna ve Yaşt bölümleri ile Pers ve Sâsânî dönemi yazıtları hükümdarlık geleneği çerçevesinde tanrısal seçim/yetki anlayışını yansıtmaktadır. İkonografik kaynaklarda da bu durum birtakım kutsal anlamlar yüklenen sembollerle ifade edilmiştir. Bu çalışmanın amacı da Eski İran’daki Pers, Parth, Sâsânî hanedanlıkları döneminde tanrısal seçim ideolojisinin yazılı ve ikonografik kaynaklardaki yansımalarını incelemek ve bu ideolojinin söz konusu hanedanlıklardaki tarihi seyrini takip etmektir. Bu hususta Eski İran’da söz konusu hanedanlıklar döneminde hükümdarın tanrı tarafından seçilmiş bir temsilci olduğu, buna rağmen iktidarı elde etmenin de bazı şartlarının bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu şartın temeli ise tanrının lütfunu kazanmaktır. Bu amaç için dindar bir kral imajı yaratılmıştır. Bunun yanında tanrısal seçim ideolojisinin bir sonucu olarak Pers ve Sâsânî dönemine ait kaynaklarda dünya hâkimiyeti fikri ortaya çıkmıştır. Bütün bu ideoloji yazılı ve görsel araçlarla bir mesaj olarak sunulmuş ve dolayısıyla meşruiyet propagandasının da bir aracı haline gelmiştir.