Tasavvufta Sembolizme Tipik Bir Örnek: Ken’ân Rifâî’nin „Rifâî Mihrâbı“ Tasvîri

Abstract

Sûfîlerin metafizik alandaki soyut mânâları zihnî seviyeye ve fizikî âleme yaklaştırmada sıklıkla sembollere müracaat ettikleri, metaforları bazen bu gaybî alanı açmak, bazen de örtmek gâyesiyle kullandıkları bilinmektedir.
 Bu makalenin konusunu teşkil eden ve Şeyh Ken’ân Rifâî’ye âit Seyyid Ahmed er-Rifâî eserinin kapağına konulmak üzere hazırlanan Rifâî Mihrâbı tasvîri, hem derviş çeyizi olarak adlandırılan tarikat unsurlarını, hem de mânevî yolun derecelerine ve kâmil insanın mâhiyetine dâir zengin sembolleri içermesi sebebiyle tasavvufta sembol kullanımına tipik bir örnektir. Mihrâb resminde sembollerle ifade edilen hakikatlerin daha rahat anlaşılması için Ken’ân Rifâî’nin halifesi Ziyâ Cemâl Bey tarafından hazırlanan “Mihrâb ve Zarfın Tefsîri” başlıklı yazı, tasvirin yorumlanmasında ilk başvurulan kaynak olmuştur. 
 Tasvîr, tekkelerin semâhane kısmında yer alan mihrâbın ve çevresinde yer alan unsurların anlamını, Ahmed er-Rifâî’nin kutup ve gavs makamlarının sâhibi bulunduğunu, tasavvuf ve tarîkatlerin gâyesinin nefsin tekâmül ederek insanın irfâna, kemâle ve güzel ahlâka erişmesi olduğunu, nefis ile mücâdelenin mâhiyetini ve mertebelerini ve bu yolculukta kâmil insana olan ihtiyacı sembolik bir anlatımla gözler önüne sermektedir.