Tanrı Zaptı: Eski Mezopotamya’da Politik ve Dini Bir Hamle

Abstract

Tanrı zaptı, Eski Mezopotamya’da tanrı heykellerinin zapt edilmesi, heykellerin fidye olarak alınması, farklı bir kentte saklanılması, kırılıp yok edilmesi ya da tanrının kendi iradesiyle şehri terk etmesini içeren karmaşık bir süreçtir. Tanrı zaptı fenomeni savaşlarda görülen basit bir yağma veya savaş ganimeti değil, politik bir hamledir. Krallıklar arası güç mücadelesinde, krallıkların ilahi varlıklar üzerindeki kontrol girişimi olarak ön plana çıkmaktadır. Tanrı zaptı, genellikle stratejik öneme sahip ve isyan eden kentlerde uygulanmaktaydı. Bir krallığın düşman kentin tanrılarını ele geçirmesi, o kentin ilahi korumasını zayıflatmayı, aynı zamanda tanrıları ve dolayısıyla kendilerini daha meşru kılmayı hedeflemekteydi. Bu durum tanrıları alınan mağlup kentler üzerinde psikolojik ve sosyolojik etkiler yaratmakta, toplumun motivasyonunu etkileyerek toplumsal belleğine zarar vermekteydi. Bu açıdan tanrı zaptı, Eski Mezopotamya’da salt bir ganimet hareketinden ziyade, siyasi hâkimiyet ve dini otorite sağlama amacıyla yapılan karmaşık bir uygulamaydı. Uygulama yalnızca maddi güç göstergesi değil, krallığın ve tanrıların üstünlüğünü de vurgulayan sembolik bir eylemdi. Bu çalışma, tanrı zaptının siyasi, sosyal ve psikolojik etkilerini göz önünde bulundurarak bu eylemin Eski Mezopotamya’nın sosyo-politik dinamikleri üzerindeki etkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır.