Some Remarks on the Symbolic and Terminological Meanings Attributed to Minbar in History

Abstract

Cami mimarisinin bölümlerinden birisi olan minberler, tarihte yalnız üzerine çıkılarak din görevlisinin cemaat tarafından görünür hale gelmesini sağlayan, sesinin duyulmasına yardımcı olan alelade bir araç değildiler. Bilakis, kökleri Hz. Peygambere kadar dayanan birtakım görevlerin ifa edilmesinde önemli paya sahiptiler. Başta müslümanların dinî konularda bilgilendirilmesi olmak üzere, toplumun idaresine dair işler de minber vasıtasıyla tabana yayılmıştır. Asr-ı Saadet’te ilk numunesi neşvünema bulan minber, daha sonra Râşid Halifeler zamanında da aynı vazifeyi görmeye devam etmiştir. Emevîler döneminden itibaren minberler, gerek devlet idaresinde gerekse siyasî hayatta aktif rol oynamışlardır. Bu devirle birlikte minberler, siyasî ve idarî birtakım yeni anlamlar yüklenmesi hasebiyle sembolik/terminolojik bir karakter kazanmaya başlamıştır. Bir kavram olarak ona yüklenen sembolik anlam, tarihi süreçte zaman zaman zayıflasa da yakın zamana kadar varlığını korumuştur. İslam dünyasının farklı coğrafyalarında ve farklı tarihlerde gerçekleşen gerek iktidar mücadelelerinde gerekse isyan hareketlerinde siyasî propaganda aracı olarak yine minberlerin etkin bir kullanımı söz konusudur. Bunun yanında, halifeye biatın minberlerde gerçekleşmesi ve minberlerde okunan hutbelerin, iktidarın bir sembolü olarak telakki edilmesi de minberin yüklendiği siyasî ve idarî sahadaki sembolik/terminolojik anlamla ilgilidir. Minberin terminolojide kazandığı anlamlardan bir diğeri, İslam coğrafya ilmine dairdir. Ortaçağ İslam coğrafyacıları, eserlerinde “minber” kelimesini gelişigüzel kullanmamaktadırlar. Müelliflerin, tasvir ettikleri şehirlerin minbere sahip olup olmadığı ve sahip oldukları minber sayısı gibi kaydettikleri malumat, burada mevzubahis edilecek olan sembolik/terminolojik anlama işaret etmektedir.