Social impact assessment of marine projects and structures (the case of Chamkhaleh Port construction project)

Abstract

سابقه و هدف: ارزیابی اثرهای اجتماعی ابزاری راهبردی برای مدیریت فعالیت‌های اجتماعی مرتبط با توسعه با هدف کاهش هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی است. از آنجایی که طرح‌های توسعه اثرها و پیامدهای غیر قابل انکاری را بر ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط‌ زیستی یک منطقه وارد می‌آورند، بنابراین شناخت این پیامدها و مدیریت آن‌ها افزون بر کاهش تأثیرهای منفی و افزایش پیامدهای مثبت، می‌تواند نقش مؤثری در پیش‌برد طرح و پایداری آن داشته باشد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرهای اجتماعی پروژه‌ها و سازه‌های دریایی، اثرهای طرح احداث بندر چمخاله را بر سنجه‌های کیفیت زندگی، سرمایه اجتماعی، اقتصاد و محیط‌ زیست مورد ارزیابی قرار داد. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از منظر روش توصیفی - تحلیلی و از نوع تحقیق همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، 8840 نفر جمعیت شهر چاف و چمخاله در سال 1395 بودند که با استفاده از فرمول کوکران1، 400 نمونه برآورد شده و به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای با انتساب متناسب توزیع گردید. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخت بود که روایی آن در دو بخش روایی محتوا و روایی سازه و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ2 به میزان 75/0 مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت داده‌های حاصل از پرسشنامه، با استفاده از روش‌های تحلیل‌ توصیفی و تحلیل‌ همبستگی در نرم‌افزارهای SPSS 20 و LISREL 8.80 انجام شد. نتایج و بحث: نتایج حاصل از تحلیل عاملی تأییدی نشان می‌دهد که در بخش کیفیت زندگی، اثرهای بندر بر سنجه کیفیت زندگی 5.69 بوده که نشان دهنده تأثیر مثبت پروژه در این بخش است. بیشترین تأثیرات این بخش، بهبود وضعیت گردشگری با تأثیر 7.18 و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید با تأثیر 7.01 می‌باشد. در بخش سرمایه اجتماعی، تأثیر احداث بندر بر این بخش 6.78 بوده که نشان دهنده تأثیر مثبت پروژه در این بخش است. مهمترین تأثیر این بخش نیز افزایش مشارکت مردم در برنامه‌های توسعه منطقه با تأثیر 6.20 است. در بخش اقتصادی، تأثیر احداث بندر در این بخش، 6.48 برآورد شده که نشان دهنده تأثیر مثبت پروژه در این بخش است. در بخش محیط‌زیست، تأثیر پروژه بر این بخش 2.90 به‌دست آمد که نشان دهنده تأثیر منفی پروژه بر این بخش خواهد بود که ایجاد آلودگی هوا در منطقه با ضریب تأثیر 5.61 و آلودگی آب دریا و تغییر کیفیت آب رودخانه‌ها و آب‌های ساحلی با ضریب تأثیر 5.46 از مهمترین اثرهای منفی احداث بندر بر محیط‌زیست است. از آنجا که در پایداری طرح‌های توسعه، پنج سرمایه اجتماعی، انسانی، مالی، زیرساختی (فیزیکی) و طبیعی بایستی به­طور هماهنگ و متعادل ایجاد و یا بهبود یابند، بنابراین لازم است تا ضمن کاهش اثرهای منفی، اثرهای مثبت طرح نیز تقویت گردد تا اجرای پروژه بتواند گامی در راستای بهبود اوضاع اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی منطقه باشد. نتیجه گیری: اثرهای اجتماعی پروژه‌های احداث بندر نیز به اندازه اثرهای اقتصادی آن­ها دارای اهمیت بوده و تأثیر مستقیمی بر سرنوشت پروژه و دستیابی به اهداف آن دارد. با توجه به اینکه اینگونه پروژه‌ها اثرهای قابل توجهی بر زندگی مردم دارند، بنابراین ارزیابی اثرهای اجتماعی، کمک می‌کند تا مردم از اثرهای طرح‌ها آگاهی یابند، که این آگاهی به توسعه‌ی اجتماعی، افزایش کارآمدی توسعه و کاهش اثرهای منفی طرح‌های توسعه منجر شده و حرکتی به سوی توسعه‌ی پایدار خواهد بود.