Üsküp Türk Çarşısındaki Dükkânların Sosyal ve Fiziki Yapısı ile Koruma Sorunları

Abstract

Türkler sahip oldukları değer birikimini, fethettiği topraklardan devraldığı mirasla kavramıştır. Köprülü’nün İstanbul-Osmanlı Medeniyeti diye kavramsallaştırdığı özdeşleşme 1392 yılında Üsküp’ün alınmasıyla Rumeli’de kendine alan bulmuştur. Bu bağlamda özgün kimlik, devamlılığının koşulu ve güvencesi olan kültürel miras değerleri, şehre özgü belirleyiciler olarak değerlendirilmelidir. Üsküp Türk Çarşısı’nın da günümüz yaşam ve kültürü içinde ekonomik ve sosyal olarak doğru yerini bulması ve dönüşümünü daha insanca ve hakça gerçekleştirilmesi için çarşının kültürel sürdürülebilirliğini esas alan koruma yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır. Geleneksel Türk çarşısının sosyal yapısı ahilik ocağı ve vakıf kültürü etkisinde şekillenmiştir. Bundan dolayı mimari için sosyal yapı, ahilik kurumu üzerinden incelenmiştir. Bunun çarşıdaki mimari birim karşılığı olan dükkân ve sosyal birimi de ahiler olarak ele alınmıştır. Dükkânların fizikî yapısının tipolojisi, dükkânların yerleşimi, boyutları, çatı biçimlenmesi, malzemesi, vitrin biçimlenmesi ile üst kat biçimlenmesi ile oluşturulmuştur. Çarşının sosyal boyutu ise esnaf ve ziyaretçiler ile yapılan anketlerle ölçülmüştür. Buna göre esnafın meslekî sürekliliği, yerleşikliği ve müdahale şevki ile ziyaretçilerin ikamet ve geliş nedeni değerlendirilmiştir. Son olarak değerlendirme kısmında çarşı için çağdaş koruma anlayışı çerçevesinde öneriler sunulmuştur.