Sadrazam Lutfi Paşa’ya Ait Türkçe Bir İlmihâl: Tuhfetü’t-Tâlibîn’deki Dinî Kaynaklar

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı tarihinde devletin çeşitli kademelerinde çalışmış olup sadrazamlığa kadar yükselen İşkodralı Lutfi Paşa’nın (ö. 970/1563) yazmış olduğu Tuhfetü’t-Tâlibîn adlı ilmihâl kitabında referans olarak kullandığı dinî kaynaklar detaylı olarak incelenmiştir. Eserini H. 951 (1544) yılında yazan Lutfi Paşa çoğunlukla Hanefî fıkhına dair eserleri referans olarak almıştır. Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Bölümü 1507 numarada bilinen tek nüsha olarak kayıtlı Tuhfetü’t-Tâlibîn, 239 varaktan oluşan hacimli bir ilmihâl kitabıdır. Lutfi Paşa, kitabının adının “taliplere hediye” olmasının sebebini eserin mukaddimesinde “çevresindekilerin kendisinden Türkçe bir eser yazması konusunda istekte bulunmaları üzerine kaleme almaya başladığı” şeklinde açıklar. Söz konusu mukaddime bölümünü tevhid, iman, gusl, abdest, namaz, oruç, zekat, hac vb. İslamiyetin temel konuları hakkında detaylı bilginin verildiği 25 bab takip eder. Lutfi Paşa bu bablarda İslam dininin ibadet esaslarını açıklarken tevhid, kelam, dua ve hükümlere dair 65 ayete ve ahlâk, ilmin ve ibadetin faziletleri ile bunlara karşılık verilecek sevaplar, ibadetler esnasında söylenecek dualar gibi içeriklere sahip 67 hadise atıfta bulunmuştur. Söz konusu ayet ve hadislerin yanı sıra fıkıh, usul, tefsir, vb. türlerde birçok kitap ve risalelerin yer aldığı 100’e yakın referans kaynak kullanmıştır. Bunlar arasında Câmi’u’s-Sagîr, Câmi’u’l-Usûl, Câmi’ü’l-Kebîr, Hulviyyât, Fetâvâ-yı Kâdîhân, el-Hidâye, Kimyâ-yı Sa’âdet vb. önemli eserlerin yanı sıra İslam dünyasında az bilinen kaynaklar da bulunmaktadır.