Restytucja i przekształcenia ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej

Abstract

<p>Artykuł omawia kwestie ewolucji ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Przedmiotem analizy politologicznej poczyniono: Bułgarię, Rumunię, Węgry oraz dwa państwa postjugosłowiańskie – Słowenię oraz Chorwację. W odniesieniach pojawia się również casus polskich ugrupowań agrarnych. Partie te odgrywały znaczną rolę na scenie politycznej w międzywojennej Europie. Z jednej strony wyrażały interesy społeczno-gospodarcze oraz polityczne ludności wiejskiej, a w omawianym regionie reprezentowały istotną część społeczeństwa. Z drugiej – stanowiły ważny element systemów partyjnych, uczestnicząc w kolejnych wyborach lokalnych i parlamentarnych oraz tworząc gabinety rządowe. Zmiany modernizacyjne, ustrojowe i społeczno-gospodarcze po 1945 roku zmieniły znaczenie ugrupowań agrarnych. Po zdobyciu władzy w omawianych państwach przez partie komunistyczne ugrupowania agrarne były traktowane jako najpoważniejszy rywal. W rezultacie niezależne ugrupowania ludowe zostały zdelegalizowane, a ich przywódcy – St. Mikołajczyk w Polsce – musiał uciekać z kraju w obawie przed aresztowaniem, a inni – I. Maniu w Rumunii czy N. Petkow w Bułgarii – zostali aresztowani i skazani w sfałszowanych procesach. Sytuacja ugrupowań agrarnych uformowała się w dwóch modelach – zachowano satelickie ugrupowania agrarne skupione wokół monopartii komunistycznej (Polska, Bułgaria) lub zdelegalizowano ugrupowania agrarne (Węgry, Rumunia). Ich działalność była kontynuowana przez część działaczy na emigracji. Po demokratycznych zmianach w 1989 roku zaistniała możliwość wznowienia legalnej działalności przez te ugrupowania. Artykuł omawia zróżnicowane scenariusze zmian organizacyjnych, a w mniejszym stopniu programowych. Partie ludowe ubiegały się o miejsca w wyborach lokalnych i parlamentarnych pod „własnym szyldem” (Polska, Węgry, Słowenia) bądź wybierały strategię budowy szerszej koalicji parlamentarnej – casus Konwencji Demokratycznej Rumunii czy partii w Chorwacji. Należy również wspomnieć o procesach zjednoczeniowych i dezintegracyjnych w omawianych ugrupowaniach, które skutkowały postępującą marginalizacją ruchu agrarnego na scenach politycznych.</p>