Repairs of Fethiye Camii From the Second Half of the Nineteenth Century to Post-1894 Earthquake in the Light of Ottoman Manuscripts

Abstract

Bu makalede Fethiye Camii’nin 19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyıl başına uzanan süreçteki onarımlarına ışık tutan arşiv belgeleri değerlendirilmiştir. 16. yüzyıl sonunda Orta ve Geç Bizans Dönemlerine ait iki kiliseden dönüştürülmüş olan Fethiye Camii, İstanbul’da, Fatih İlçesi’nin Çarşamba Semti’nde yer alır. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nin Osmanlı Arşivi ve Atatürk Kitaplığı Evrak Koleksiyonu taranarak ulaşılan belgelerden yapının 1862, 1861-1874 yılları arası ve 1894 depremi sonrasında onarım gördüğü tespit edilmiştir. Bu belgelerden elde edilen bilgiler, yazılı kaynaklar, arşiv fotoğrafları ve yapının kendi üzerindeki izler ile karşılaştırılarak söz konusu süreçte yapının geçirmiş olduğu değişiklikler yorumlanmaya çalışılmıştır. Tarihi yapıların geçmiş onarımlarıyla ilgili yeterli bilgiye ulaşmak her zaman kolay değildir. Çok çeşitli bilgi kaynakları özenle taranarak çoğu zaman sadece ufak bir bilgi kırıntısı elde edilebilmektedir. Arşiv belgeleri, fotoğraflar üzerinden elde edilen bulgularla birleştirilince yapının geçirdiği değişikliklerin yorumlanmasında somut bir temel oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu belgeler dönemlerinin yaklaşım ve anlayış biçimlerinin öğrenilmesine, kullanılmış olan malzemelerin ve ihtiyaç duyulan tamirlerin niteliğinin anlaşılmasına katkı sunarlar. Bu makale kapsamında incelenen belgelerde görülmüştür ki: Emanet usulü ile bir ustaya/kalfaya teslim edilmiş olan bir yapının onarımı, o kişiye bir şey olması durumunda yapılamamaktadır. Bu bilgi, ilgili dönemde bir yapının onarımına yaklaşımı ortaya koyması açısından oldukça ilginçtir. Yapının 20. yüzyılda görülen son iki dönem kalem işi bezemesi, hünkâr kasrı ve son cemaat yeri çatısı onarımları ile minaresinin görünümündeki değişikliklerin değerlendirildiği bu makale koruma uzmanı bir mimar ile bir tarihçinin ortak çalışması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın disiplinler arası ortak çalışma ve işbirliğinin verimliliği konusunda da iyi bir örnek oluşturduğu düşünülmektedir.