Polyarchion (πολυάρχιον) w medycynie antyku i Bizancjum

Abstract

Przedmiotem niniejszych badań jest historia lekarstwa stosowanego w rejonie basenu Morza Śródziemnego w okresie starożytności oraz średniowiecza, znanego w tamtejszej tradycji medycznej jako polyarchion (πολυάρχιον). Cel badań zakłada ustalenie czasu powstania omawianego medykamentu, wariacji recept na polyarchion oraz powiązań między nimi, sposobu przyrządzania lekarstwa, jego formy, zakresu działania a także okoliczności aplikacji w poszczególnych procedurach terapeutycznych. Dodatkowo, na podstawie dostępnych materiałów źródłowych, autorzy próbują określić koszt leku, co z kolei umożliwia im zdefiniowanie grupy jego odbiorców. Przyjęta metoda badawcza została oparta na heurystycznej analizie traktatów medycznych okresu antyku i Bizancjum. Zasadniczą podstawę źródłową stanowią dzieła Gynaeciorum libri Sorana z Efezu (I – II w. n.e.), De compositione medicamentorum secundum locos i De compositione medicamentorum per genera Galena z Pergamonu (II – III w. n.e.), Collectiones medicae oraz Synopsis ad Eustathium filium Orybazjusza (IV – V w. n.e.), Libri medicinales Aecjusza z Amidy (VI w. n.e.), Therapeutica Aleksandra z Tralles (VI w. n.e.), zbiór recept zatytułowany De mulierum morbis uteri, którego autorstwo przypisuje się Metrodorze (po VI w. n.e.), Epitome Pawła z Eginy (VII w. n.e.) i traktat Dynameron Mikołaja Myrepsusa (XIII w. n.e.). Nadto, analizie poddane zostały wybrane listy patriarchy Konstantynopola Jana Chryzostoma (IV – V w. n.e.), które dokumentują stosowanie polyarchion przez wspomnianego duchownego, stając się tym samym istotnym uzupełnieniem danych pozyskanych z ówczesnej literatury medycznej. Polyarchion od I w. p.n.e. do XIII w. n.e. było lekarstwem stosowanym na obszarze basenu Morza Śródziemnego. Uważano je za efektywne w kuracji problemów gastrycznych. Przebadane teksty medyczne wykazują, że lekarstwo sporządzano na wiele sposobów, a jego ewolucja polegała na dodawaniu kolejnych składników do początkowo prostej formuły. Niezależnie od liczby ingrediencji uwzględnionych w receptach wyróżniano grupę komponentów podstawowych, które decydowały o efektywności specyfiku. Były one dobrane zgodnie z obowiązującą wiedzą z zakresu materia medica. Ze względu na wysoką cenę, omawiany lek był dostępny wyłącznie zamożnym i uprzywilejowanym. Analiza źródeł pozamedycznych pozwala konkludować, iż polyarchion było wytwarzane w ilościach dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjentów, a jego produkcja odbywała się wyłącznie w dużych ośrodkach miejskich, takich jak Antiochia czy Konstantynopol.