Abstract
<p>Europa Środkowa jest częścią kontynentu z własną tożsamością historyczną i kulturową oraz unikatową rolą geopolityczną (geopolitycznego klina między Niemcami i Rosją). Do Europy Środkowej należy zaliczyć ziemie ukraińskie i białoruskie, które przez wieki były przedmiotem rywalizacji między Polską i Rosją oraz obszarem wpływów mocarstw niesąsiadujących z tym regionem. W zależności od wyników tej rywalizacji status ziem ukraińsko-białoruskich wahał się między „wielkim pograniczem” a peryferiami różnych mocarstw, najczęściej Rzeczypospolitej lub Imperium Rosyjskiego. Jednak dla obu tych państw ich rola była odmienna. Dla Rzeczypospolitej stanowiły one konieczny zasób dla utrzymania jej podmiotowości, suwerenności, a w konsekwencji – niepodległości. Natomiast dla Rosji były szlakiem do opanowania Europy Środkowej oraz oddziaływania na Europę Zachodnią.</p><p>W dziejach ziem ukraińsko-białoruskich były możliwe trzy alternatywne warianty koncentracji i rywalizacji politycznej. Pierwszy – ukształtowanie w tym subregionie Europy Środkowej państw o wysokiej podmiotowości politycznej, opartej na znacznych zasobach demograficznych, geopolitycznych i gospodarczych. Drugi – zajęcie ukraińsko-białoruskiego pogranicza w całości przez jedno z sąsiednich mocarstw w wyniku działań militarnych lub układów unijnych, co czyniło z nich „wielkie pogranicze”, wzmacniające potencjał państwa swojej przynależności. Trzeci – podział ziem ukraińsko-białoruskich między organizmy państwowe o wysokiej podmiotowości (utrata statusu „wielkiego pogranicza” na rzecz bycia peryferiami), faktycznie uniemożliwiający wewnętrzną konsolidację polityczną, lecz pogłębiający zróżnicowanie subregionu pod względem religijno-wyznaniowym, etnicznym, kulturowo-językowym, mentalnym, a w konsekwencji również społeczno-gospodarczym. W procesie historycznym były realizowane wszystkie trzy scenariusze, co przyczyniło się do nadania ziemiom ukraińsko-białoruskim jako cechy konstytutywnej „syndromu środkowoeuropejskiego”, jednak kwestionowanego w środowisku międzynarodowym, przede wszystkim przez Rosję uznającą ten obszar za część własnego kręgu cywilizacyjno-kulturowego.</p>
Highlights
Położenie geograficzne na przecięciu dwóch osi Wschód–Zachód oraz między morzami Bałtyckim i Czarnym dowartościowywały cały region oraz czyniły go interesującym zarówno dla ludności z terenów
O ile pogranicze jest wyjątkowo ważnym przedmiotem zainteresowania centrów decyzyjnych, gdyż jego opanowanie przynosi znaczne zyski o skutkach strategicznych, długofalowych i historycznych, o tyle peryferia są obszarami zmarginalizowanymi, bez wpływu na sytuację w państwie, o małych i niedocenianych zasobach
U cywilizacyjnego i postępu gospodarczego, a także recypowania na wielkich obszarach idei najpierw bizantyjskich, a następnie staropolskich, które nałożone na siebie stały się podstawą odmienności Rusi Czerwonej, Białej i Czarnej od Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, etnosu ruskiego od rosyjskiego oraz ukształtowania się staropolskiej tożsamości diaspory żydowskiej, a nawet ormiańskiej i tatarskiej
Summary
O znaczeniu strategicznym Ukrainy i Białorusi decydowała nie tylko rozległość przestrzenna, ale również inne czynniki geopolityczne. Przez niziny tego subregionu przechodziły dwie ważne osie komunikacyjne: Wschód–Zachód oraz Północ–Południe, mające znaczenie strategiczne nie tylko w sensie militarnym i politycznym, ale również w kontekście gospodarczym i społecznym. Pomnażanie własnych zasobów przez Rzeczpospolitą i Imperium Rosyjskie w kontekście rywalizacji międzypaństwowej wymagało kontrolowania obu osi, czyli opanowania brzegów rzek, takich jak Dniepr, Dniestr, Prut, Prypeć, Berezyna, Niemen, Szczara, Dźwina, gdyż to one były przeszkodami dla wojsk uderzających z Zachodu. U cywilizacyjnego i postępu gospodarczego, a także recypowania na wielkich obszarach idei najpierw bizantyjskich, a następnie staropolskich, które nałożone na siebie stały się podstawą odmienności Rusi Czerwonej, Białej i Czarnej od Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, etnosu ruskiego od rosyjskiego oraz ukształtowania się staropolskiej tożsamości diaspory żydowskiej, a nawet ormiańskiej i tatarskiej.
Sign-in/Register to view highlights & summary Sign-in/Register to access full text options 
Free) 
Talk to us
Join us for a 30 min session where you can share your feedback and ask us any queries you have
Schedule a call
