Pałac w Wilanowie – królewska „villa rustica”, jako ośrodek dóbr ziemskich i czynnik wpływający na kształt rozwoju jednej z dzielnic Warszawy

Abstract

Barokowa willa królewska w Wilanowie oddalona od głównej siedziby Jana III Sobieskiego - zamku królewskiego w Warszawie, była w 4 ćw. XVII wieku luksusowym miejscem letniego wypoczynku, jednocześnie funkcjonowała jako samowystarczalna rezydencja wiejska otoczona folwarkami i współpracującymi z nią ośrodkami w dobrach wilanowskich króla. Począwszy od 1677 roku król Jan III, a po nim kolejni właściciele – magnaci z rodów: Sieniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich, Potockich i jako ostatni, aż do czasów II wojny światowej – Braniccy, podporządkowywali swej podwarszawskiej siedzibie okoliczne wsie rozwijając klucz wilanowski. Konsekwentna rozbudowa, początkowo willi następnie pałacu podkreślała status społeczny, możliwości finansowe właścicieli, gust i poziom wiedzy architektonicznej projektantów oraz inwestora, zaś dołączanie kolejnych budowli reprezentacyjnych do zespołu, wytyczanie założeń parkowo-ogrodowych według najlepszych europejskich wzorów i stylów, regulacja istniejących dróg oraz budowa nowych połączeń komunikacyjnych utwierdzały w przekonaniu o wielkości właściciela. Działania na tak szeroką skalę były możliwe ponieważ tereny te stanowiły niepodzielną rozległą własność ziemską niewychodzącą z rąk jednego właściciela przez niespełna trzysta lat. Inwestycje wówczas przeprowadzone stanowią dziś o wartościach dzielnicy. Budowle wokół pałacu wilanowskiego tworzą klimat historyczny, nawiązujący do spuścizny architektonicznej z epoki baroku, klasycyzmu i historyzmu. Rozwój obszaru bliskiego pałacowi wilanowskiemu opierał się o wytyczone dawniej szlaki komunikacyjne, osie widokowe, dziś dające się odczytać. Pałac pozostaje niewątpliwie głównym węzłem tej struktury. Współczesna zabudowa dotarła już do zabytkowego centrum dzielnicy, a budowane od 2000 roku na błoniach wilanowskich nowe założenie urbanistyczne - Miasteczko Wilanów – nie tylko ożywiło ten rejon, ale i wzbudziło pytania o zachowanie genius loci. Czy dwa różne organizmy uda się połączyć i stworzyć integralną przestrzeń w rejonie pałacu i czy architektura nowa i dawna mogą być synergiczne względem siebie, okaże się po skończonej realizacji.