Otpornost na nasilni ekstremizam u Srbiji: slučaj Sandžaka

Abstract

Mnogi stručnjaci su imali sumorne prognoze o nasilnom islamističkom ekstremizmu i terorizmu u Srbiji. Sandžak – jugozapadni region Srbije naseljen većinski muslimanskim stanovništvom, čak je nazvan uporištem džihadista, budući da je bio središte za dalje širenje ultrakonzervativnog selefizma iz susedne Bosne u Srbiju, kao i region odakle su vrbovani borci za odlazak na sirijsko ratište. Među najuticajnijim militantnim selefijskim vođama u Beču, koji su imali jake veze sa Islamskom državom, bilo je i pojedinaca iz Sandžaka. Međutim, uprkos ovim predviđanjima i prisustvu faktora i uslova koji podstiču nastanak i širenje ekstremizma, Sandžak se pokazao veoma otpornim na nasilni islamstički ekstremizam. U poređenju sa drugim zemljama Zapadnog Balkana, iz Srbije se relativno mali broj ljudi pridružio militantnim islamističkim grupama u Siriji, njih 49, uključujući i žene i decu. Uz to, u Srbiji je zabeleženo tek nekoliko incidenata i neuspelih terorističkih napada u koje su bili umešani militantni selefije. Lokalna zajednica u Sandžaku pokazala je otpornost na nasilni ekstremizam ali i na širenje ultrakonzervativnog učenja o islamu. U ovom radu najpre opisujemo najvažnije slučajeve i incidente koje su izazvali ekstremisti, a potom mapiramo i analiziramo faktore radikalizacije u Sandžaku. Drugi deo rada posvećen je razumevanju ključnih faktora otpornosti na nasilni ekstremizam u Sandžaku. Desničarski ekstremizam u Srbiji analiziramo u kontekstu recipročne radikalizacije, odnosno samo kao mogući faktor koji podstiče rast islamističkog ekstremizma. Rad je zasnovan na opsežnom terenskom istraživanju u Beogradu, Novom Pazaru, Sjenici i Tutinu, sprovedenom od jula do septembra 2021. godine, tokom koga je obavljeno ukupno 25 intervjua.