On the historical and political assessment of the Treaty of Moscow, dated march 16 (18) 1921

Abstract

Մոսկվայի պայմանագիրը ստորագրվել է 1921 թ. մարտի 16 (18)-ին Խորհրդային Ռուսաստանի և քեմալական Թուրքիայի ապօրինի իշխանության միջև։ Առաջնորդվելով հեղափոխական և նվաճողական ձգտումներով՝ կողմերն ամրագրեցին քեմալականների հաջողությունները Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ 1920 թ. վարած զավթողական պատերազմում։ Մոսկվայի պայմանագրով վավերացվեց քեմալականների կողմից Կարսի մարզի և Սուրմալուի գավառի բռնազավթումը, իսկ Նախիջևանը հանձնվեց Ադրբեջանի խնամակալությանը: Թուրք-բոլշևիկյան համագործակցության նոր արտահայտություն էր ՌԿ(բ)Կ ԿԿ Կովկասյան բյուրոյի՝ ոչ պետական մարմնի 1921 թ. հուլիսի 5-ին կայացրած Լեռնային Ղարաբաղը Խորհրդային Ադրբեջանին ենթարկելու՝ բնակչության 95 տոկոսի ցանկությունն անտեսող և Մոսկվայի պայմանագրին հավասարաչափ ապօրինի որոշումը։ Московский договор от 16 (18) марта 1921 г. был подписан Советской Россией и нелегитимной кемалистской властью Турции. Руководствуясь революционными и захватническими планами, стороны закрепили успехи кемалистов в их агрессивной войне 1920 г. против Республики Армения. Московский договор утвердил захват кемалистами Карсской области и Сурмалинского района, а Нахиджеван был передан Азербайджану в качестве протектората. Новым проявлением большевистско-кемалистского сотрудничества стало столь же незаконное, как Московский договор, неправовое решение негосударственного органа – Кавказского бюро ЦК РКП(б) от 5 июля 1921 г. о подчинении Нагорного Карабаха Советскому Азербайджану, проигнорировавшее волю 95% населения.