Nalewka srebrna z miednicą - atrybut elitarnej kultury stołu we wczesnonowożytnej Europie Środkowej. Uwagi wstępne

Abstract

Ceremonialne obmycie dloni bylo wazną czynnością poprzedzającą uroczyste, publiczne posilki spolecznych elit (uczty, bankiety). Tradycja siegająca starozytności, ugruntowana w średniowieczu, trwala w dobie nowozytnej. Do ablucji uzywany byl zestaw zlozony z dzbana (tytulowa nalewka) oraz miednicy. Informacje o nich są rozproszone w roznych typach źrodel; od zachowanych zabytkow muzealnych poprzez ikonografie, po źrodla pisane z XVI - XVIII wieku. Wśrod tych ostatnich znajdują sie inwentarze majątkowe, testamenty, dokumentacja: zakupow, darowizn, konfiskat, kradziezy; korespondencja, relacje z podrozy, wydawnictwa encyklopedyczne, traktaty o ceremoniale dworskim, podreczniki i poradniki. Nalewki wykonane z kruszcow szlachetnych, drogich kamieni, perel oraz innych luksusowych , czasami egzotycznych surowcow, mialy duzą wartośc materialną. Podnosily ją takze ich walory estetyczne. Byly wytworami zlotnikow z Francji, Niderlandow a przede wszystkim z czolowych ośrodkow zlotnictwa w Rzeszy (Augsburg, Norymberga) wreszcie z centrow o znaczeniu regionalnym (np. Gdansk, Poznan). Te luksusowe naczynia byly uzywane na dworach monarchow calej Europy, od plw. Iberyjskiego po Moskwe; w tym na wiedenskim dworze Habsburgow i warszawskim Wazow. Byly typowym wyposazeniem siedzib elektorow i pomniejszych wladcow Rzeszy. Co do arystokracji (magnaterii), Autor koncentruje uwage na przykladach czeskim i polskim, tu takze znajdując potwierdzenie stalej obecności nalewek w rezydencjach elity. Podobnie bylo w przypadku szlachty średniej, choc z tej grupy po nalewki srebrne siegali raczej ludzie aspirujący do spolecznego awansu, np. dworzanie krolewscy, osoby wchodzące do rodzin senatorskich itp.. Nalewki posiadalo rowniez duchowienstwo katolickie (od plebana po biskupa) oraz patrycjat miejski (przyklad Krakowa). Co funkcji uzytkowych, nalewka z miednicą sluzyla nie tylko do publicznego obmycia rąk. Kilka wzmianek źrodlowych wskazuje, ze oba naczynia (raczej mniejszych rozmiarow) bywaly tez cześcią kompletu do prywatnej, codziennej toalety (obmycie twarzy i rąk). Nalewki pelnily nie tylko funkcje uzytkowe. Byly dobrą lokatą kapitalu. Przechowywane w skarbcach, czesto nalezaly do najdrozszych spośrod wszystkich precjozow. Przed ucztą goście mogli je podziwiac prezentowane wśrod innych sreber na specjalnych stolach lub regalach. Byly tez stalą ozdobą reprezentacyjnych pomieszczen rezydencji (jak Silberbufett w zamku w Berlinie). Budowaly prestiz domu. Cenne a zarazem latwe w transporcie, byly dogodnym narzedziem polityki, jako dary przekazywane przez poslow cudzoziemskim wladcom lub innym wplywowym osobistościom. Podobnie byly pozytkowane w polityce wewnetrznej. Zapisywano je takze w testamentach krewnym i przyjaciolom, klientom i patronom, zaś dla poratowania duszy – instytucjom kościelnym. Niekiedy naczynia z kruszcow szlachetnych zastepowala cyna. Nawet u najbogatszych w dni powszednie na stol zamiast sreber trafiala zastawa cynowa. Towarzyszyly jej cynowe nalewki i miednice. Zapasy cyny byly zresztą wielokrotnie wieksze niz sreber. Z kolei w dworach szlachty ubogiej herbowa cyna czasami zastepowala herbowe srebra, w tym rowniez nalewke.