NAHİV USULÜNDE İSTİHSAN DELİLİ

Abstract

Bu makalede bir nahiv usulü delili olan istihsan incelenmiş, tanımı, türleri ve kaynak değerinden bahsedilmiştir. İstihsan özel bir delile binaen kıyasa dayalı asıl kuraldan ayrılarak cüzi bir meselede istisnai hüküm vermektir. Bu bağlamda istihsan, dil meselelerinde benzerlerinden farklı bir hüküm vermeyi içermektedir. Bu tanım fıkıh usulünden alınmıştır. İstihsan akli bir delil olarak kabul edilir ve nahiv kaynaklarında pek çok örneği bulunmaktadır. Nahiv usulünde istihsan deliline, kıyasın ya da asıl kuralın dışında dilsel bir kullanım ya da lugavî bağlamın gerektirdiği durumda başvurulur. Dilciler istihsanın geliş şekillerini bir illeti tahsis etmek, okunuşu hafif olanı bırakıp ağır olanı tercih etmek, kelimenin asıl babına işaret etmek, bir delilden dolayı asıl kıyası terk etmek, semâ delilini bırakıp istisnai hükmü kabul etmek gibi gerekçelerle izah etmişlerdir. Bu delil, düzenli ve genellenebilir olmaması bakımından dilciler tarafından zayıf görülmüştür; fakat yine de makbul bir delil sayılmıştır. İstihsan delilini ayrı bir başlıkta ilk vurgulayanın İbn Cinnî (ö. 392/1002) olduğu düşünülmektedir. Ona göre bu delil zayıf olmakla birlikte söze bir genişlik katmakta ve dilsel akıl yürütmede bir açıklama modeli sunmaktadır.