"Mein Gmut ist mir verwirret": die kontrafaktuurpraktyk in die Liedboek van die Kerk

Abstract

The contrafactum-practice which utilises secular melodies and/or texts as sources in the creation of sacred hymns, is an age-old tradition. This practice generated amongst others a few Protestant hymns (particularly in the German Reformed context), which are viewed today as important hymns in the hymn corpus. One example would be the hymn for lent, “Herzlich tut mich verlangen”. In several historic sources the use of secular melodies in church hymns is motivated: the fact that the melodies are already well-known amongst the congregation would make it easy to learn the new texts. Sources also confirm that this practice makes the songs more accessible for the youth. This article explores the development of selected hymns from the Liedboek van die Kerk (2001) (“Afrikaans Hymn book of the Church”) to determine their secular roots and describe how they developed into sacred hymns. It is pointed out that the utilisation of the melodies as settings for different sacred texts, illustrates their quality and flexibility and is instrumental in their acceptance as hymn tunes. It is also argued that historic distance between the secular source and the church hymn contributes to the weakening of the original secular association. The ongoing debate on the secular versus the sacred is also touched upon, and finally the renewed interest in contrafacta in the late 20th and early 21st century is discussed. Die kontrafaktuurpraktyk, waar sekulêre melodieë en/of tekste as bronne gebruik word in die skep van geestelike tekste en/of melodieë, kom al eeue lank in kerkliedere voor. Hierdie werkswyse het onder andere ʼn aantal Protestantse liedere opgelewer (veral in Duitse Reformatoriese verband), wat deesdae as groot liedere van die kerkliedskat geag word. Een voorbeeld is die lydenslied “Herzlich tut mich verlangen”. In verskeie historiese bronne word die gebruik van sekulêre melodieë by kerkliedtekste gemotiveer: die melodieë was reeds bekend en daarom kon die nuwe liedtekste makliker aangeleer word. Die toeganklikheid vir die jeug staan ook voorop. Hierdie artikel ondersoek enkele liedere in die Liedboek van die Kerk (2001) ten einde vas te stel wat die sekulêre wortels daarvan was. Voorts word aangetoon hoe die liedere as geestelike liedere ontwikkel het. Daar word verwys na die hergebruik van sekere melodieë by ʼn verskeidenheid tekste, wat dui op die aanpasbaarheid van die kontrafakmelodieë en die mate waarin dit inslag gevind het as kerkliedmelodieë. Verder word daar geredeneer dat historiese afstand tussen die sekulêre bron en die kontrafak daartoe bygedra het dat so ʼn lied sy sekulêre assosiasies mettertyd verloor het. In hierdie artikel kom die voortdurende debat waarin die geestelike teenoor die sekulêre musiek staan ten opsigte van gebruik in die erediens ook ter sprake. Die hernude belangstelling in en skepping van kontrafakte vanaf die laaste dekades van die 20ste eeu word ook ten slotte onder die soeklig geplaas.