Małe, czarne, okrągłe, a każdego wyszczypie. O pieprzu i pieprzeniu w polszczyźnie ludowej i potocznej

Katarzyna Prorok

doi:10.17951/et.2017.29.61

Abstract

<p>W pierwszej części artykułu autorka rekonstruuje metodą definicji kognitywnej językowo-kulturowy obraz pieprzu w polskiej tradycji ludowej. Podstawę analizy stanowi bogaty materiał XIX- i XX-wieczny pochodzący z kartoteki Słownika stereotypów i symboli ludowych (różnogatunkowe teksty folkloru oraz zapisy wierzeń i opisy praktyk ludowych) oraz dane systemowe czerpane ze słowników języka polskiego (ogólnych, gwarowych, frazeologicznych, etymologicznych). Pieprz jest traktowany nie tylko jako ostro-gorzka przyprawa, dawniej droga i pożądana, ale też jako środek mający liczne zastosowania lecznicze i magiczne. Ze względu na palący smak konotuje też takie cechy, jak złośliwość, obraza, nieprzyzwoitość, wulgarność, zniszczenie, głupota, co jest szczególnie widoczne w znaczeniach licznych derywatów pochodzących od wyrazu pieprz, głównie czasowników, należących dziś do „kanonu” polskich przekleństw i wulgaryzmów, np. pieprzyć, spieprzyć, zapieprzyć, wypieprzyć i in. Ich analizą zajmuje się autorka w drugiej części artykułu, próbując określić, na ile bliski jest ich związek z językowo-kulturowym stereotypem pieprzu.</p>

Highlights

W najbliższym czasie ukaże się kolejny po Kosmosie (1996, 1999, 2012) tom Słownika stereotypów i symboli ludowych (SSiSL), który będzie poświęcony roślinom.
Tytuł projektu: „Świat roślin w polszczyźnie ludowej i potocznej (drzewa, zboża, kwiaty, zioła, grzyby itp.).
Planowany tom będzie ważnym uzupełnieniem i syntezą dotychczasowych badań w dziedzinie lingwistyki, etnografii, etnobotaniki, które to badania owocowały już szczegółowymi opracowaniami, obejmującymi jednak tylko wybrane aspekty roślin (Bartmiński 2013: 2, 27).

Summary

Introduction

W najbliższym czasie ukaże się kolejny po Kosmosie (1996, 1999, 2012) tom Słownika stereotypów i symboli ludowych (SSiSL), który będzie poświęcony roślinom. Tytuł projektu: „Świat roślin w polszczyźnie ludowej i potocznej (drzewa, zboża, kwiaty, zioła, grzyby itp.). Planowany tom będzie ważnym uzupełnieniem i syntezą dotychczasowych badań w dziedzinie lingwistyki, etnografii, etnobotaniki, które to badania owocowały już szczegółowymi opracowaniami, obejmującymi jednak tylko wybrane aspekty roślin (Bartmiński 2013: 2, 27).

Results

Conclusion