İletişimin Doğuşu: Köken Dil ve Dillerin Çeşitlenmesi

Abstract

Çalışmanın konusu, iletişimin doğuşu: Köken dil ve dillerin çeşitlenmesidir. Makalede ilk dilin ortaya çıkışı ve dillerin çeşitlenmesi konusunda ileri sürülen tevkīfîlik, doğalcılık, uzlaşı ve meleke teorisi gibi farklı görüşler, değişik paradigmalar etrafında değerlendirilmiştir. Mevcut iletişim çalışmalarında dil, daha çok önemi ve işlevi yönünden değerlendirilmekte; köken dil ve dillerin tarihsel süreç içerisindeki değişiminden yeterince bahsedilmemektedir. Günümüz bilim anlayışı daha çok pozitif bilime göre hareket ettiği için meseleyi sadece açıklama merkezli ele almakta, dil ve iletişimin kökenlerine inmemektedir. Bir diğer problem de çağdaş bilim paradigmalarının dili ve iletişimi uzlaşı teorisine göre açıklamalarıdır. Oysaki İslâmî ilim yaklaşımında dilin çok yönlü değerlendirildiği görülmekte; dilin doğuşu, dilin tevkīfî olup olmaması, kökeni ve dillerin çeşitlenmesi gibi konular etraflıca ele alınmaktadır. Tevkīfîliği kabul etmek aynı zamanda doğalcılık, uzlaşı ve meleke teorisini de kabul etmek anlamına gelmektedir. Modern bilimlerde de elbette bazı dil çeşitlerine değinilmiştir, fakat bu sadece günümüz dillerini gruplara ayırıp tasnif etmekten ibaret kalmıştır. İslâmî ilim anlayışına göre dil ile iletişimi insan icat etmemiştir. Bir köken dil vardır ve bu köken dil, Hz. Âdem’e ilâhî bir bildirimle öğretilmiştir. Zira Kur’ân’da “Allah Adem’e isimleri öğretti” beyânı ve Yüce Allah’ın Hz. Âdem’e “isimlerden haber ver” diye hitap etmesi, Hz. Âdem’in de bu isteği anlayıp cevap vermesi (el-Bakara 2/33) Hz. Âdem’in bir dil bildiğine işaret etmektedir. Kur’ân’da Hz. Âdem’in ve Hz. Havva’nın yasak ağaca yaklaşmaları ve sonrasında yaptıkları tövbeyi anlatan âyetlere bakıldığında onların bir dil bildiği açıkça görülmektedir. Bu âyetler düşünce ve algıları, kelime ve kelime grupları ile ifade etme anlamında iletişimin ilk insanla beraber başladığının delilleridir. Ampirik delillere bakıldığında da duygu ve düşüncelerini en açık ve en mükemmel şekilde anlatan varlığın sadece insan olduğu görülmektedir. İnsanın bu özelliği “Allah insanı yarattı, ona beyânı öğretti.” (er-Rahmân 55/3-4) âyetiyle de belirtilmiştir. Hatta dilin ve iletişimin gelişmiş açıklamaları olan edebî sanatların ilk insanlar tarafından da kullanıldığına dair Kur’ân’da sarih ifadeler vardır. Örneğin Hz. Âdem’in talihsiz oğlu Kābil, kıskançlık neticesinde kardeşi Hâbil’i öldürdüğünde ne yapacağını bilememiş, çaresizlik içerisinde bocalarken yeri eşeleyen kargadan cesedi gömeceğini anlamış ve “Eyvahlar olsun bana, şu karga kadar olup da kardeşimin cesedini örtmeyi beceremedim.” (el-Mâide 5/31) demiştir. Onun bu açıklamaları bir durumu ifade etmenin yanı sıra temsilî teşbih ve istiare gibi beyân sanatlarını da içermektedir. Yukarıda anılan ve daha başka ayetler ilk dil ve köken dilin başlangıcı konusunda bize açık deliller sunmaktadır. Zira realite de bunu göstermektedir ki diğer canlılar beden dili ve birtakım seslerle iletişim sağlarken insanoğlu özellikle dil olarak tanımlanan belli harf, sözcük ve kelime kalıplarını kullanmaktadır. Dil sayesinde insanoğlu, bilgi aktarımı, kültürel süreklilik ve uygarlıktaki ilerlemeyi meydana getirmiştir. Bu özellik sadece insan türüne aittir. İnsanın sosyal bir varlık olması sebebiyle etkinliklerinin tümü iletişimle özellikle de dille gerçekleşmektedir. İslâmî ilimlere göre insanlık tarihi Hz. Âdem ve Hz. Havva’nın Arafat’ta buluşup Mekke’ye yerleşmesi ile başlamış; sonra Hûd kavminde olduğu gibi insanlık güneye; Semûd kavminde görüldüğü batı Arap yarımadasına, oradan Lübnân, Sûriye ve Mısır’a geçmiş olmalı; Mısır’dan da tüm Afrika’ya yayılmış olmalıdır. Kuzeyde ise Mezopotamya ve Anadolu üzerinden insanlık Asya ve Avrupa’nın ücrâ bölgelerine dağılmıştır. Dillerin çeşitlenmesi de yine bu bölgeler üzerinden önce köken dilden Sâmî-Hâmî, Hint-Avrupa ve Ural-Altay dillerine sonra da alt dillere ayrılmış olmalıdır. Çalışmanın amacı köken dil, köken dilin öğrenilme şekli ve dillerin çeşitlenmesinin ele alınmasıdır; önemi ise günümüz iletişim çalışmalarında yer almayan köken dil ve mahiyeti üzerine açıklama yapmasıdır. Çalışmada nitel yöntem tekniklerinden kabul edilen doküman incelemesine başvurulmuş; köken dil, köken dilin öğrenilme şekli ve dillerin çeşitlenmesiyle ilgili eserler değerlendirilmiş; dil ve iletişimle alakalı çalışmalara başvurulmuştur.