Klasyczna koncepcja postępu w ujęciu Roberta Spaemanna

Abstract

W artykule zaprezentowano wybrane aspekty klasycznej koncepcji postępu w rozumieniu Roberta Spaemanna. Koncepcję tę wybitny niemiecki myśliciel rozwijał w dyskusji z innymi wizjami postępu, takimi jak modernizm, naturalizm, marksizm, transhumanizm. Wspólna jest dla nich nowożytna idea, zgodnie z którą ciągle wzmagająca się naukowa dominacja nad naturą i wskutek tego również nad człowiekiem oznacza postęp. Taka jednak wizja stoi w sprzeczności z właściwym sensem postępu. Jest on realizowany wówczas, gdy dokonuje się w harmonii z teleologiczną naturą bytów.Wedle wspomnianych wizji postęp jest procesem koniecznym i nieskończonym. Szczególną zaś rolę w określaniu jego dynamiki odgrywa współczesne przyrodoznawstwo z charakterystyczną dla niego tendencją progresywnej instrumentalizacji natury. Spaemann słusznie poddaje ją krytyce. O tym, czy rzeczywiście dokonuje się postęp, rozstrzygają odpowiednie jego kryteria. Wśród nich filozof wskazuje i rozwija kryteria metafizyczne, etyczne (zarówno w ich negatywnym, jak i pozytywnym brzmieniu) oraz teologiczne. Jego zdaniem postęp zakłada moralnie dobre ulepszenia i sytuuje bytowanie człowieka w perspektywie nadziei, motywującej nieprzerwanie do doskonalenia siebie i świata. W artykule podjęto również próbę określenia aktualności, specyfiki i oryginalności analiz niemieckiego myśliciela.