KAYGIYLA BAŞA ÇIKMADA İNŞİRÂH/HİSLERİ GENİŞLETME: KURAMSAL BİR MODEL DENEMESİ

Abstract

Bu çalışmada, zor yaşam olaylarına maruz kalan bir insanın yaşadığı kaygıyla başa çıkabilmesinde, “Kur’an temelli inşirâh (hisleri genişletme) kavramı üzerinden yerel bir model önerilebilir mi?” sorusuna cevap aranmaktadır. Amacı ise “Biz senin göğsümü genişletmedik mi?” (İnşirah suresi, 1) ayetine dayanarak yaşanan psikolojik sorunlara karşı algı ve hisleri genişletmenin işlevsel değerini ortaya koymak, buradan hareketle bilim dünyasına evrenselle yereli harmanlayan, Doğu bilgeliğiyle Batının bilimselliğini iç içe sokan kuramsal bir model denemesi sunmaktır. Veriler literatür taramasına dayalı olarak toplanmış, betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Kaynaklardan edinilen bilgilere göre inkıta-ı vahiy (vahyin bir müddet kesilmesi hadisesi) yaşadığı dönemde iç ve dış faktörlerin etkisiyle kaygı ve endişe düzeyi ziyadesiyle yükselen Hz. Peygamber, zihinsel ve duygusal açıdan sıkıntılı günler geçirmiştir. Bununla birlikte o, Duhâ suresinin nüzulü ile kendisini rahatsız eden duygu ve düşüncelerden (kaygı halinden) kurtulmuştur. İnşirah suresinde ise Hz. Peygamberin yaşadığı sıkıntılı hallerden neden ve nasıl kurtulduğuna yönelik psikolojik izahlar mevcuttur. Duhâ ve İnşirâh surelerinde vurgulanan hususları çözümleyecek ve günümüz kavramlarıyla ifade edecek olursak şu tespiti yapabiliriz: Her iki surenin nüzul sebebi, anlamı ve verdiği mesajlar; kısmen bilişsel davranışçı, kısmen fenomenolojik, kısmen varoluşçu danışma kuramları kapsamında değerlendirilebilecek özgün bir model içermektedir. Ancak vurgulamak gerekir ki söz konusu özgünlük, Batılı yaklaşımların eklektik bir şekilde sunumundan değil İslam bilgi anlayışı ve insan modelinden kaynaklanmaktadır. “İnşirah” modelinde insan, kartezyen felsefeden mülhem bilinç-beden, şekil-öz, madde-mana, fizik-metafizik ayrımına tâbi değildir. Bu nedenle bahsi geçen çağdaş psikolojik danışma kuramları için “kısmen” ifadesi özellikle kullanılmıştır. Çünkü inşirah modelinde sadece bilişsel düzeyde yanlış ve mantıksız düşüncelerden kurtulmak değil göğsün genişle(til)mesi de önemlidir. Bu bağlamda, inşirâh ya da hisleri genişletme haline yönelik açıklamalar ve verilen örnekler, Kur’an-ı Kerim ve İslam kültürüne dayalıdır. Bununla birlikte önerilen model her ne kadar yerellik içerse de Batılı kuramlara bütünüyle ters değildir.