Kariera zawodowa nauczycieli w warunkach przemian w systemie edukacji: zarys stanu badań

Abstract

Przemiany ekonomiczne i społeczno-kulturowe generują na rynku pracy nowe wyzwania dla przedstawicieli wielu profesji, w tym dla nauczycieli. Poziom rozwoju gospodarczego, postęp technologiczny, stopa bezrobocia, sytuacja demograficzna czy modele życia społecznego odpowiadają za sposób myślenia człowieka o pracy, kreują warunki, w których przychodzi mu realizować swoje aspiracje zawodowe, co w dłuższej perspektywie czasowej ujawnia się w typach kariery. Jak wskazują studia literatury, jedne z największych zmian w dynamice i charakterze przebiegu zawodowych biografii obserwuje się w tych profesjach, których funkcjonowanie pozostaje w ścisłej zależności od zmian systemowych. W przypadku nauczycieli wynikają one przede wszystkim z rozporządzeń określających zasady ich awansu oraz z reform systemu edukacji. W rezultacie, z jednej strony przepisy szczegółowo regulują ścieżkę rozwoju zawodowego nauczycieli, a tym samym sprzyjają przyjmowaniu przez nich jednego sposobu realizacji kariery. Z drugiej strony reorganizacja sieci szkół, wdrażanie nowych planów i programów wynikających z reformy szkolnictwa wpływają na zmiany w zapotrzebowaniu na nauczycieli określonych przedmiotów szkolnych – w tym podstaw przedsiębiorczości – i wymuszają na nich konieczność przyjmowania różnorodnych strategii budowania kariery po to, aby utrzymać zatrudnienie. Celem autorki artykułu jest przedstawienie wyników badań literaturowych, dotyczących teorii konstruowania kariery oraz typów karier zawodowych nauczycieli, rozpatrywanych zarówno w ujęciu profesjonalizmu zawodowego, jak i w kontekście uwarunkowań edukacyjnego rynku pracy. Postawiony cel o charakterze przeglądowo-syntetycznym powoduje, że artykuł ma charakter teoretyczny, poddający dyskusji wyniki studiów literatury krajowej i zagranicznej na podjęty temat.