Karahanlı Türkçesi Metinlerinde Manihaist ve Budist Çevreye Ait Bazı Sözcükler

Abstract

Karahanlı Türkçesi metinleri İslami çevreye ait olsa da bu metinlerde henüz Arap-Fars kültür çevresinin izlerinin kapsamlı olarak hissedilmediği, söz varlığı yönünden eskiden gelen unsurların varlığını büyük ölçüde sürdürdüğü görülür. Yıllar içinde Arap-Fars kültür çevresi, Türk kültürünü etkilemiş, bu durum söz varlığına da yansımıştır. Bu çalışmada İslamiyet öncesi kültüre ait, Manihaist ve Budist Uygur metinlerinde geçen, bir yönüyle Manihaizm ve Budizm terimi olmuş veya bu kültür çevrelerinde varlık bulmuş, çoğunluğu alıntı olan ajun~acun, baçak, bor, burhan, çın, didim, erdini, nāg, nigoşak, nom, muyan, soyurka-, tamu, tıldag, toyın, üjük sözcüklerinin İslami dönem metinlerindeki varlığı ve anlamları incelenmiştir. Uygur metinlerinde kullanılan ve çoğunluğu yabancı kökenli olan sözcükler, din ve buna bağlı olarak gelişen kültür çevresi değişikliğine rağmen Karahanlı Türkçesi metinlerinde de kullanılmıştır. Bu durum, bir geçiş evresinin göstergesidir. Karahanlı Türkçesi eserlerinde aranarak tespit edilen bu sözcüklerin izleri tarihî Türk yazı dillerinde takip edilmiş, bir kısmının tarihî Türk yazı dillerinde varlığını bir süre sürdürdüğü gözlenmiştir.