Kalkanlı Dağlarında Kar Yaması Erozyonu İle Oluşan Nivasyon Oyukları

Abstract

Nivasyon oyukları, kar yaması erozyonu ile oluşan bir aşınım şeklidir. Bu aşınma; kar yamaları altında, detritik nitelikteki zeminin sığ üst zonunda meydana gelen donma-çözülme döngü süreci ile gerçekleşir. Nivasyon süreci olarak tanımlanan bu aşınma; iklim, jeomorfoloji, zeminin tekstür ve strüktür özellikleri ile bitki örtüsü özelliklerinin kontrolünde gelişir. Kar yaması; hem sıcaklığın gün içinde donma ve çözülme döngüsü içinde değişmesi için termal koruyuculuk yaparak, hem de nivasyon sürecinin çalışması için gerekli olan suyun teminine katkı yaparak aşınmanın yıl içindeki etki süresi ve şiddeti üzerinde önemli rol oynar. Bu çalışmada; nivasyon oyukları ele alınarak, Kalkanlı Dağları’ndan (Trabzon, Gümüşhane) kaynağını alan Yanbolu Deresi yukarı çığırı 2000-2200m yükselti kademesindeki nivasyon oyukları örneklemelerinde onların oluşum ve gelişimlerinin açıklanması amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında; yüzey analizleri için 1m yersel çözünürlükteki topografik veritabanı drone verisinden üretilmiştir. Çalışma sahasının nivasyon koşullarının değerlendirilmesi amacıyla; Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nden temin edilen, 2050m yükseklikteki Torul/Zigana Kayak Merkezi (İstasyon no: 17696) meteoroloji istasyonu iklim verileri kullanılmıştır. Yüzey analizleri için ArcMap 10.7 yazılımı tercih edilmiştir. Arazi çalışmasında nivasyon oyukları incelenerek, ölçümler Garmin Etrex 10 El Tipi GPS ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Google Earth görüntülerinden de faydalanılmıştır. Nivasyon oyuklarının oluşum ve gelişimlerine ait daha önceki araştırmaların bulgu ve sonuçları; araştırma sahasındaki örnekler ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Nivasyon gelişiminin güncel bir jeomorfolojik süreç olması nedeni ile sahanın güncel iklim özellikleri dikkate alınarak, nivasyon süreci perspektifinde değerlendirilmiştir. İklim verilerinin nivasyon sürecinin aktif olmasını desteklediği görülmüştür. Arazi çalışmaları ile elde edilen sahanın jeomorfolojik özellikleri, zeminin tekstür ve strüktür özellikleri, orman örtüsünden yoksun alpin çayır katı hakkındaki bulgular; 2000-2200m yükselti kademesinde halen kar yaması erozyonunun devam ettiğine işaret etmektedir. Arazi çalışmasında, nivasyon oyuklarının enine, boyuna ve dairesel türleri tespit edilmiş olup, bunlar karakteristik özelliklerine göre başlangıç, gençlik ve olgunluk gelişim aşamaları şeklinde sınıflandırılmıştır. Sahada gözlenen nivasyon oyukları genellikle başlangıç ve gençlik gelişim aşamalarında olduğu anlaşılmaktadır. Sahada görülen olgunluk gelişim aşamasındaki dairesel nivasyon oyuğu; Dipsizgöl nivasyon sirki’dir. Nivasyon sirk göllerin ideal bir proksi kapanı olduğunu ve geçmişin coğrafi arşivini sakladıklarını, Dipsizgöl tabanına ait kurtarılmış sedimentlerinin analizleri doğrulamıştır. Bu bilimsel öneminin yanı sıra nivasyon sirk göllerinin korunması gereken birer doğal miras olduğu da kabul edilmelidir.