Jak historia odkłada się w pamięci, jak pamięć odkłada się w języku

Wojciech Chlebda

doi:10.17951/et.2019.31.55

Abstract

Tematem artykułu jest zakreślenie ram pola badawczego tworzonego przez trzy tytułowe pojęcia: historia, pamięć, język. Ponieważ każde z nich jest wieloznaczne, a na dodatek w różnych sytuacjach odnoszone są do różnych porządków ontologicznych (do rzeczywistości pozajęzykowej i do rzeczywistości tekstowej, narracyjnej), autor stara się doprecyzować znaczenia odnośnych wyrazów i pokazać złożone relacje, jakie występują zarówno między poszczególnymi znaczeniami każdego z wyrazów oddzielnie (a więc pomiędzy „historią1” i „historią2” z jednej strony oraz między „pamięcią1” i „pamięcią2” – z drugiej), jak też, w układzie „horyzontalnym”, między „historią1” i „pamięcią1” oraz między „historią2” a „pamięcią2”. Autor uważa, że każdy z tych porządków rzeczy ma odrębną charakterystykę językową, istnieje jednak pięć cech, które między trzema konstruktami: „historią2” (tj. historiografią), „pamięcią2” (relacjonowaniem zawartości pamięci) i językowo-kulturowym obrazem świata stanowią wspólny mianownik; to podmiotowość, narracyjność, selektywność, interpretacyjność i ujęzykowienie. Ten wspólny mianownik pozwala na zestawianie i konfrontowanie z sobą zróżnicowanych obrazów tego samego wycinka przeszłości.

Highlights

Przeszłość, w tej mierze, w jakiej w ogóle istnieje, istnieje w teraźniejszości; w nią też uwikłany jest historyk, usiłujący formułować sensowne i ścisłe twierdzenia o przeszłości
Aby jednak owo mierzenie się było efektywne, potrzebne jest, jak sądzę, uporządkowanie przedpola badawczego poprzez przynajmniej wstępne doprecyzowanie pojęć, jakie w nim występują, i wskazanie na łączące je relacje; w istocie temu zadaniu poświęcony jest niniejszy szkic
Jednocześnie definiowana jest za pomocą desygnatów zbliżonych semantycznie do pojęcia «świadomość historyczna»

Summary

Introduction

Przeszłość, w tej mierze, w jakiej w ogóle istnieje, istnieje w teraźniejszości; w nią też uwikłany jest historyk, usiłujący formułować sensowne i ścisłe twierdzenia o przeszłości. Czy „pamięć historyczna” z hasła belgradzkiego bloku jest tym samym, co „pamięć historyczna” z artykułu hasłowego Leksykonu kultury pamięci, w którym czytamy: Pamięć historyczna [to] szczególny rodzaj pamięci kulturowej, który odnosi się do pamięci przeszłości danej grupy społecznej (najczęściej narodu).

Results

Conclusion