Çizgiyi Aşan Kahramanlar: Türk Destanlarında Düşman Yaratma Eylemi Üzerine Bir D

Abstract

Bu çalışma, Türk dünyası destanları örnekleminde “düşman yaratma” eyleminin kökenlerini tahlil etmeyi ve bu eylemin gerçek dünya ile ilişkisini belirli örnekler üzerinden ortaya koymayı esas almaktadır. Geniş kapsamlı bir inceleme ortaya koymak için, Türk dünyasının farklı bölgelerinden seçilen 30 destan metninden faydalanılmıştır. Tüm örneklere yer vermek mümkün olmadığı için, makale içerisinde düşman yaratma eyleminin tipik örneklerini içeren Oğuz Kağan Destanı, Anadolu sahası Köroğlu Destanı, Kırgızların Manas ve Kocacaş destanları, Başkurtların Koblan Batır Destanı ve Türk dünyasının ortak destanı olarak görülen Dede Korkut Kitabı’ndan örneklere yer verilmiştir. Diğer pek çok çalışmadan farklı olarak bu makalede destanlardaki düşman tipler kendi sergiledikleri eylemlere bağlı olarak değil, kahramanın eylemleri karşısında takındıkları tavırlar üzerinden tasnif edilmiştir. “Klasik düşman”, “mağdur düşman”, “asi düşman” ve “masum/pasif düşman” kategorileri de böylesi bir tasnif girişimi neticesinde ortaya çıkmıştır. Makalede, ayrıca, destan kahramanın neden her zaman olumlu/iyi olarak tasarlandığı hakkında tartışmalar yürütülmüştür. Çünkü böylesi bir kahraman tasarımı halk anlatılarında “düşmanlaştırma” ya da “ötekileştirme”nin ortaya çıkmasının temel sebebidir ve tutarlı bir düşman tasnifi ortaya koyabilmek için kahramanın sorgulanamaz iyiliğinin nedenleri hakkında fikir sahibi olmamız gerekmektedir. Çalışmada temas edilen bu hususların tamamı aslında, klasik çalışmalardan farklı olarak çatışmanın olumsuz/kötü tarafından olaylara bakıldığında nasıl bir tabloyla karşılaşılacağı sorusuna yanıt arama girişimi olarak kabul edilebilir. Daha öz bir ifadeyle, bu makale; “Düşman neden düşmanlık yapar?” sorusuna tutarlı cevaplar verme iddiasındadır. Bu hususlar temelinde oluşturulan bu çalışmayla; Türk destanlarını farklı bir bakış açısıyla inceleyerek bir düşman tasnifi ortaya koymak, çatışma olgusunun temellerini daha iyi anlamak, kurgusal dünya ve gerçek hayattaki çatışmanın kökenleri hakkında özgün görüşler sunmak ve bu iki farklı dünyanın birbiri üzerindeki etkilerini değerlendirmek amaçlanmıştır.