Is It Possible to Do I'râb With Simple Grammar Rules: A Study on I’râb al-Awâmil al-mi’a

Abstract

Bu çalışma, basit metinleri basit dilbilgisi kurallarıyla iʿrâb etmenin im-kanını iu’l-Avâmili’l-miʾe adlı eser örneğinde tartışmaktadır. Dilbilgisinin ‘metinler üzerinde uygulanması’ olan iʿrâb, bir açıdan bilgi pekiştirme işlemi, başka bir açıdan ise metni anlama girişimidir. İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe muhtasar bir dilbilgisi risalesi olan el-Avâmilu’l-miʾe’nin iʿrâbı olması nedeniyle bu iʿrâbın dilbilgisini pekiştirme amaçlı yapıldığı açıktır. Dahası, iʿrâbı yapılan metinden de anlaşıldığı üzere, pekiştirilecek bilginin düzeyine işaret eder niteliktedir. Literatürde iʿrâb konusu çoğunlukla eğitim materyali geliştirme bağlamında incelenmiştir ve belirli bir düzeydeki dilbilgisiyle iʿrâbın uygulanabilirliğini inceleyen çalışma bulunmamaktadır. İʿrâb eserlerini, iʿrâbın uygulanabilirliği yönüyle incelemek, gelenekteki teamülü göstermesi ve dilbilgisi öğretimi alanlarına veri sağlaması bakımından önemlidir. Çalışmaya konu olan eser hâlihazırda yazma olarak bulunmakta ve iʿrâb edilen metin ile yazarın yaptığı iʿrâbdan oluşmaktadır. Eserin iʿrâb edilen metnini oluşturan el-Avâmilu’l-miʾe özet dilbilgisi ihtiva eden bir ders kitabıdır ve kitabın hedef kitlesi başlangıç seviyesindeki talebelerdir. Doğal olarak el-Avâmilu’l-miʾe ile iʿrâbının aynı seviyeye yönelik hazırlanmış olduğu varsayılır. Çalışmamız anılan varsayımın doğruluğunu İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe’deki iʿrâbdan hareket ederek incelemektedir. İʿrâbda kullanılan dilbilgisi kurallarının basit olup olmadığını belirlemek için bu çalışmaya özgü basitlik ölçüsü ihdas etmek gerekmiştir. Basitlik ölçüsü olarak: kullanılan dilbilgisi kurallarının el-Avâmilu’l-miʾe metninde yer alan bilgilerle sınırlı olması, kullanılan dilbilgisi kurallarının ana konulardan olması ve yazarın iʿrâb uygulaması sırasında ihtilaflı konulara değinmemiş olması şeklinde üç kriter belirlenmiştir. Ayrıca, hedefimize ulaşmayı kolaylaştırmak için cümleleri basit ve karmaşık olmak üzere ikiye ayırdık ve verilerimizi çoğunlukla karmaşık cümlelerden seçtik. Karmaşık cümleleri ise eksik unsuru bulunan cümleler ve anlamca birbirine bağlı cümleler olmak üzere ikiye ayırarak sadeleştirdik. Karmaşık cümle tipleri haricindeki bazı örnekleri de ilave ederek ikinci bir veri kümesi oluşturduk. İkinci veri kümesini oluşturan diğer cümle tiplerini ise el-Avâmilu’l-miʾe’nin yer vermediği unsurları ihtiva eden cümlelerden seçtik. Bahsi geçen veri kümeleri, bu çalışma için belirlemiş olduğumuz basitlik ölçüleri doğrultusunda incelenerek İʿrâbu’l-Avâmili’l-miʾe’de kullanılan dilbilgisi kurallarının basitlik-karmaşıklık derecesi ortaya çıkarılmıştır.