Instructions for Primary School from the Ottoman to the Republic (1915-1929)

Abstract

Osmanlı Devleti’nde klasik dönemde çağdaşları gibi genel halk eğitimini sağlamak üzere belli bir devlet politikası olmamıştır. Bununla birlikte dinsel sebeplerle de olsa Osmanlı medrese, sıbyan gibi eğitim kurumları açılmasına destek vermiştir. Bu eğitim kurumlarından sıbyan mektepleri temel halk eğitimini ilgilendiriyormuş gibi görünse de bunların belli bir programı müfredatı, yönetmeliği, denetimi söz konusu değildi. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde gerileme başlayınca devleti kurtarmak için ıslahatlar yapılmaya başlamıştır. Bu bağlamda iyi eğitilmiş bir toplumun devleti kurtaracağı fikriyle eğitim alanında da ıslahatlar yapılmıştır. Eğitim ıslahatları orta ve yüksek eğitimden başlamış, fakat orta ve yüksek eğitimin iyi bir temel eğitim olmadan başarılamayacağı anlaşılmıştır. Bu nedenle hemen her yerde kurulan sıbyan mekteplerinde ıslahat yapma ihtiyacı kendini göstermiştir. Tanzimat döneminde başlayan arayış ve uygulamalar, II. Abdülhamit döneminde devam etmiş, II. Meşrutiyet döneminde daha sistematik hale getirilmeye çalışılmıştır. Sıbyan mektepleri bu süreçte yeni modern eğitim veren ibtidai mekteplere dönüştürülmeye çalışılmıştır. 1913’te çıkarılan Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kanun-ı Muvakkatının beşinci maddesi gereğince 1915’te Mekatib-i İbtidaiye-i Umumiye Talimatnamesi çıkartılmıştır. Talimatname ufak değişikliklerle Cumhuriyet’in ilk yıllarında uygulanmaya devam etmiştir. 1929 yılında yeni bir talimatname çıkarılmıştır. Türk eğitim tarihinde ilköğretimi şekillendiren talimatname hakkındaki değişiklik istekleri ve fikirler Maarif Vekâlet’inin yazışmalarına yansımıştır. Bu yazışmalarda ilköğretim sistemi kurma arayışları açıkça görülmüştür. Çalışmada söz konusu talimatname ve talimatnamenin değiştirilmesine ilişkin arşiv belgeleri kullanılmıştır. Çalışma talimatnamenin çıktığı ve değiştirildiği 1915-1929 yıllarıyla sınırlandırılmıştır. Elde edilen belge ve bilgiler kendi koşullarında sebep sonuç ilişkisi içinde değerlendirilmiş ve süreç açıklanmaya çalışılmıştır.