Institution of Tazallomat in Safavid Iran; From the Divan-e Adl to the Divan-e Edalatbonyan

Abstract

رسیدگی به تظلم ­خواهی­ها به ­منظور برقراری عدالت در جامعه همواره یکی از مهم­ترین وظایف حکومت­ها در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران بوده و هست. حکومت صفوی که سعی داشت برای قدرتمند شدن خود از همۀ ابزارهای ممکن استفاده کند، تصدی رسیدگی به تظلم ­خواهی­ها را نیز بر عهده گرفت. این تحقیق قصد دارد با رویکردی توصیفی­ـ تحلیلی، مبتنی بر روش تاریخی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، به این پرسش پاسخ دهد که روند رسیدگی به تظلم ­خواهی­ها در ایران عصر صفوی چگونه بود و نهاد عدل در طول حیات این حکومت چه تحولاتی را از سر گذراند؟ پاسخ به این پرسش ارتباط مستقیمی با استقرار و تثبیت تدریجی این حکومت دارد. به‌ نظر می­رسد رسیدگی به تظلم ­خواهی­ها در ابتدای عصر صفوی به دلیل بی­ثباتی ساختار حکومت اندک، پراکنده و کمتر ساخت­مند بود. در دورۀ شاه­ عباس یکم این نهاد راه تثبیت را در پیش گرفت و در دورۀ جانشینان او به نوعی تثبیت گردید و در قالب «دیوان عدالت­ بنیان» متبلور شد.