Il Sistema difensivo del valico Ulyà Norashen-Selim (Sulemà) del tratto della strada principale Dvin-Partav in Provincia di Voyots Dzor della regione del Syounik’ in Armenia

Abstract

Lo studio del tratto della strada commerciale che collegava la capitale dell’Armenia Dvin con il centro nevralgico dell’antica città di Partav è estremamente importante per valutare e individuare il sistema difensivo attuato nel medioevo con la collocazione di architetture militari e postazioni di sorveglianza lungo tutto il percorso della strada anche d’importanza strategica e militare. La concentrazione delle strutture fortificate si verifica agli incroci della strada, presso i siti urbani importanti, nei valichi, nelle gole delle valli, adiacenti ai caravanserragli e ai monasteri. Le fortezze sono posizionate sulle cime delle colline, delle rocce e delle alture dominanti della pianura in modo di sfruttare al massimo gli ostacoli naturali inespugnabili. Grazie a numerosi viaggi di studio compiuti dal sottoscritto negli anni 90 del secolo scorso, sono state individuate diverse fortezze citate nelle fonti storiche, nelle mappe d’epoca e quelle moderne. Sono stati eseguiti rilievi e documentazione fotografica di numerose strutture militari prima ignote al mondo scientifico e accademico. Attualmente, con la tecnologia digitale e l’uso dei droni, tante fortezze ritrovate durante le missioni di ricerca sull’altopiano, adesso sono fotodocumentate in 3D, in DSM e in immagini rilevate con il sistema di ortofoto piante. Lo studio del tratto Ulyà Norashen-Selim della strada Dvin-Partav, ha portato alla luce tante informazioni utili per capire meglio la collocazione delle strutture militari e la messa in opera del sistema difensivo di questa strada molto trafficata dalle carovane e d’importante significato militare e strategico della Regione storica del Syounik’ in Armenia. Պատմական Հայաստանում առևտրական, ռազմավարական և մշակութային կապերի տարածման իմաստով կարևոր նշանակություն է ունեցել Սյունիքով անցնող Դվին-Պարտավ մայրուղին: Այս մայրուղին հիշատակվել է մի շարք պատմիչների` մասնավորապես Ստեփանոս Օրբելյանի և որոշ արաբ պատմիչների կողմից։ Ճանապարհի զգալի մասն անցնում էր Վայոց Ձոր գավառով և սկիզբ առնելով Շարուրի դաշտից, ընթանում դեպի հյուսիս-արևելք ու հասնում մինչև Արփա գետը, որտեղից` Արենի գյուղավանի մոտով ուղղվում էր դեպի հյուսիս և հասնում Սելիմի լեռնանցք, որտեղից էլ Կոթավանից ընթանում դեպի Պարտավ: Ճանապարհի երկայնքով Ուլյա Նորաշենից Պարտավ տեղադրված են հետևյալ ռազմական նշանակություն ունեցող բերդամրոցները. Արբա, Վայս, Սբ. Կարապետ, Տանձիկ, Արփա, Հրասեկա, Շորժա, Էրթիչ, Ագարակաձոր, Քյոշք, Վարդանիբերդ, Գետափ, Ապանա, Շատին, Սուլեմա, Ալբերդ, Կոթ։ Ամրոցները տեղադրված են հետևյալ սկզբունքներով. ա) ամրացված են ճանապարհների խաչմերուկները (Կոթ, Եղեգնաձոր, Բաշնորաշեն), բ) գյուղ-ավանները, վանական համալիրները (Կոթ, Քարանլուխ, Գետափ, Եղեգնաձոր, Ագարակաձոր, Արենի, Տանձիկ, Ուլյա-Նորաշեն), գ) լեռնանցքները և դարպասները (Սելիմ, Արբա), դ) մնացած պաշտպանական կառույցները դիրքորոշված են ճանա-պարհի երկայնքին գոյություն ունեցող բնական խոչընդոտների գագաթներին, որը մի կողմից ապահովում էր ամրոցի անառիկությունը և հնարավորություն տալիս պաշտպանական կառույցի փոքրածավալ շինարարությանը, և մյուս կողմից, հսկողության տակ էր առնում գետահովիտների առանձին շրջանները: В исторической Армении проходящая через Сюник магистраль Двин-Пар-тав имела важное значение с точки зрения торговых, стратегических и культурных связей. Магистраль упоминалась Степаносом Орбеляном и рядом других, в частности, арабских историков. Значительная часть дороги проходила по провинции Вайоц Дзор и, взяв начало с Шарурской низменности, простиралась к северо-востоку до реки Арпа, откуда вдоль селения Арени доходила на севере до Селимского перевала и от села Котаван шла в сторону Партава. По всей длине дороги от Улья Норашена до Партава располагаются следующие оборонительные сооружения: Арба, Вайс, Сурб Карапет, Тандзик, Арпа, Грасека, Шоржа, Эртич, Агаракадзор, Кйошк, Варданиберд, Гетап, Апана, Шатин, Сулема, Алберд, Кот. Крепости располагаются согласно принципам укрепления пере-крестков дорог (Кот, Ехегнадзор, Башнорашен) и деревень-селений и монастырских комплексов (Кот, Каранлух, Гетап, Ехегнадзор, Агаракадзор, Арени, Тандзик, Улья-Норашен). Остальные оборонительные сооружения располагаются на вер-шинах естественных препятствий по всей длине дороги, обеспечивая тем самым недоступность крепости и, соответственно, проведение там небольших строи-тельных работ, с одной стороны, и наблюдение за отдельными участками речных долин, с другой.