Hristiyanlığın Erken Döneminde ‘Biniteryen’ (İkili) Tanrı Anlayışı Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Hristiyan teolojisinin bel kemiğini oluşturan kristolojik tartışmalardaki temel mesele İsa Mesih’in mahiyeti ve Baba Tanrı ile ilişkisi etrafında şekillenmektedir. Çok erken dönemde başlayan bu tartışmalar Hristiyan ilahiyatında belirli bir seviyeye gelip artık teslis dediğimiz tanrılık sistemini ortaya çıkarmıştır. İşte teslise giden bu sancılı süreçte henüz ‘olgunlaşmamış’ muhtelif bazı Tanrı tasavvurlarının olduğunu biliyoruz. Biz bu makalede Hristiyan ilahiyatında teslis dediğimiz üçlü Tanrı anlayışı oluşmadan önce Hristiyanların ikili bir Tanrı anlayışına sahip olduğunu iddia ediyoruz. İkili Tanrı anlayışı tüm Hristiyanların müştereken kabul ettikleri standart bir inanç olmasa da en önemli kilise babalarının metinlerinde bunun izlerini görebiliriz. Bu araştırmamızda katı monoteist Yahudi mirasını devralan Hristiyanlığın nasıl oldu da ikili bir Tanrı anlayışını kabul edebildiği sorusu üzerine eğildik. Bu soruya cevap ararken Hristiyanlığın doğduğu coğrafyada farklı Yahudi yorumlarının olabileceğini özellikle de Helenistik Yahudiliğinin erken dönem Hristiyan ilahiyatını ciddi derecede etkilediğini ifade ettik. Hristiyanlığın erken döneminde teslis öncesi kabul edilen iki farklı biniteryen (ikili) Tanrı anlayışının olduğunu söylerken bunlardan birincisinde sadece Baba Tanrı ile İsa Mesih’ten oluşan bir yapıyı kastettiğimizi söyledik. Biniteryen Tanrı anlayışının ikinci türün de ise Tanrılık sisteminin bir tarafında Baba Tanrı varken öbür tarafında İsa Mesih ile Kutsal Ruh’un özdeşliğinden oluşan görece daha karmaşık/belirsiz bir karakterin olduğunu yazdık. Biz bu makalede işte bu süreçte kilise babalarının metinlerinde ikili Tanrılık yapısının her iki türünden de örneklerinin olduğunu getirdiğimiz referanslarla ortaya koyacağız.