Hanbalism and Hanbalities in the Viewpoint of Asharite Scholars (Disagreements and Accusations)

Abstract

Mezhepler arası ilişkiler, öncelikle söylemler üzerine bina edilir. Yaftalayıcı isimler ve olumsuz nitelemeler, çoğu defa olumsuz ilişkileri de beraberinde getirir. Her ikisi de Ehl-i Sünnet’in bir kolu olmasına rağmen Eş‘arî âlimlerin Hanbelîlere yönelik olumsuz dil ve üsluplarının incelenmesi, bu açıdan önem teşkil etmektedir. Eş‘arî âlimler açısından Hanbelîlik, kurumsal kimliği bakımından Ehl-i Sünnet sınırları içerisinde yer alan ve sahih bir din anlayışını temsil eden fırka konumundadır. Ne var ki kelamî meselelere yaklaşımda aklın yeri, Allah’a ait sıfatların tevili ve mushaftaki lafızların mahluk olup olmadığı konularında Hanbelîlere çok ciddi eleştiriler yöneltilmiş, ayrıca Haşviyye, Mücessime, ayak takımı, câhil gibi aşırı birtakım ithamlarda bulunulmuştur. Bu olumsuz nitelemelerin arkasında dinsel hassasiyetlerin yanı sıra temsil ettikleri din anlayışının meşruiyetini sağlamaya yönelik kaygılar yer almaktadır. Diğer taraftan Nizâmülmülk’ün vezir olmasıyla birlikte siyasal bakımdan desteklenmeye başlanmaları, fikirlerini yaymak için avantajlı bir konuma yükselmeleri ve bu uğurda gerekli tüm imkanlara kavuşmaları, çoğu defa Hanbelîlerin aleyhine bir gelişme kaydetmeleri de bunda etkili olmuştur. Zira Eş‘arîliğin yükselmesine karşı Hanbelilerin zaman zaman sosyal şiddete varan tepkisi, onların üslubuna yansımıştır.