ŞERʿİYYE SİCİLLERİNE GÖRE ANTAKYA’DA AİLENİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI (19. YÜZYILIN SONLARINDAN 20. YÜZYILIN BAŞLARINA KADAR)

Abstract

Bulunduğu zamana ve coğrafyaya göre değişiklikler gösteren aile kurumu, bir taraftan toplumun kültür yapısına göre şekillenirken diğer taraftan da toplumun sosyal ve ekonomik yapısını şekillendirir. Bu nedenle bir devletin tarihini anlayabilmek için o devletin toplum yapısını, toplum yapısını anlayabilmek için ise aile yapısını anlamak gerekir. Farklı millet ve inanç sistemlerini, geniş bir coğrafyada yüzyıllarca bünyesinde barındıran Osmanlı Devleti’nin toplumsal yapısının incelenmesi de bu yönüyle önem kazanmaktadır. Yaklaşık 400 yıl Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında kalan, Müslüman nüfus yanında gayrimüslim nüfusu da barındıran Antakya’da ailenin sosyo-ekonomik yapısına ilişkin bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmalar, 18 yüzyıl ile 19. yüzyılın son çeyreği arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu tarihten sonrasına ait özgün bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılan bu çalışmayla mevcut eksikliğin giderilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın temel kaynağını, 1876-1911 yılları arasını içeren 40 ile 53 numaralar arasındaki toplam 14 adet Antakya Şerʿiyye Sicili oluşturmaktadır. 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarını kapsayan dönem içerisinde Antakya’da bulunan ailelerin sosyo-ekonomik yapıları; mahkeme kayıtlarına yansıyan nikâh, mehir, boşanma, çocuklar için vasi ve nafaka tayini gibi dava örneklerinden; ailelerin çocuk sayıları, eş durumları, gelir düzeyleri, bırakılan miras, yaşadıkları evler ve kullandıkları eşyalar ise tereke kayıtlarından örneklerle tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu dönem içerisinde Antakya’da; birden fazla kadın ile evli olan kişiler olmakla birlikte evliliklerin genelde tek eşle yapıldığı, ailelerin ortalama 3-4 çocuk sahibi olup hane nüfusunun 5-6 kişiden oluştuğu, evliliklerin boşanma ile sonuçlanması durumunda genellikle çocukları ve kadınları koruyan nafaka gibi tedbirlerin bazen erkekler için de kullanıldığı, ailelerin daha çok orta düzeyde bir ekonomik yapıya sahip olup ortalama miras değerlerinin 7-8 bin kuruş arasında olduğu, gerek Müslüman gerekse gayrimüslim ailelerin, aynı yaşam alanlarında benzer yaşayış şekilleri sergiledikleri sonucuna varılmıştır.