Determinizm i posybilizm geograficzny w geopolityce

Abstract

Geografia nie stanowi o wszystkim – słowa te, oczywiste dla współczesnych badaczy stosunków międzynarodowych, nie były takimi dla prekursorów i klasyków geopolityki przełomu XIX i XX wieku. Nadal zresztą nie są dla niektórych publicystów, zajmujących się tą dziedziną. W klasycznym okresie część badaczy uległa fascynacji odkryciem związków pomiędzy geografią a losami państw, społeczeństw i ludów do tego stopnia, że uważali je za jedyny czynnik mający istotny na nie wpływ. W niektórych przypadkach zaprowadziło ich to – jak Friedricha Ratzla – do konstruowania programów politycznych, które miały tragiczne i zbrodnicze konsekwencje. Nurt determinizmu geograficznego spotkał się z naukową polemiką, z której wyłonił się posybilizm geograficzny – pogląd, w myśl którego geografia stwarza człowiekowi pewne możliwości, w których on, działając podmiotowo, może wybierać. Celem tej pracy jest precyzyjne zdefiniowanie determinizmu i posybilizmu geograficznego oraz wskazanie ich elementów konstytutywnych. Odbędzie się to poprzez odwołanie do prac twórców klasycznej geopolityki i ich krytyków: Rudolfa Kjelléna, Frierdricha Ratzla, Paula Vidal de la Blache'a, Luciena Febvre'a oraz Halforda Johna Mackindera.