Normalleşme Sürecinde Ticari Mekânlar: Deprem Sonrası Adıyaman’da Kurulan Esnaf Çarşılarının Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Katkıları

Abstract

Anadolu kentleşme tarihinin önemli yapıları olan çarşılar, toplumların bütünleşmelerine katkı sağlayan kamusal alanlardır. Tarihsel süreçte hem ekonomik hem de sosyal faaliyetlerin merkezi olan çarşılar, bu fonksiyonlarını günümüzde de devam ettirerek ekonomik direnç mekânları olmanın yanı sıra toplumlar için sosyal ve kültürel katkılar sunmaya devam etmektedir. Bu bağlamda çarşılar, toplumlar için önemli sosyalleşme mekânları olarak da karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de bulunan çok sayıdaki tarihi çarşı, bu konuda geçmişten günümüze kalan önemli miraslardır. Ne yazık ki 6 Şubat’ta Kahramanmaraş ’ta gerçekleşen 7,7 ve 7,6’lık depremler nedeniyle alandaki pek çok çarşı hasar almış ya da yıkılmıştır. Depremler sonrası normalleşme süreci kapsamında bölgede çeşitli illerdeki belediyelerin desteği ile esnaf çarşılarının kurulduğu belirlenmiştir. Bu çarşıların kent merkezlerinin gelişiminde, yerel halkın ekonomik ve sosyo-kültürel ihtiyaçlarının karşılanma süreçlerinde önemli işlevlere sahip olduğu değerlendirilmektedir. Çalışmada, depremler sonrası Adıyaman’ın Merkez ilçesinde kurulan esnaf çarşılarının mekânsal ve fonksiyonel özelliklerinin değerlendirilmesi ve toplumsal ölçekte sağladığı ekonomik ve sosyo-kültürel katkıların ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmanın temelini saha çalışmalarından elde edilen veriler ve gözlemler oluşturmuştur. Bu kapsamda deprem sonrası Adıyaman’da kurulan 8 çarşıda ticari işlerde bulunan esnafla toplamda 57 adet mülakat yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre çarşı lokasyonlarının belirlenme sürecinde il merkezine ve ulaşım güzergâhlarına yakınlık dikkate alınmıştır. Böylece halkın çarşılara daha rahat erişim sağlaması sağlanmıştır. Fakat çarşıların depremden kısa bir süre sonrası kurulmuş olması, planlama ve alt-yapı eksiklerini ortaya çıkarmıştır. Son olarak saha çalışmaları ve gözlemler Adıyaman ilinin merkez ilçesinde kurulan esnaf çarşılarının afet yönetim ve normalleşme süreçlerine önemli katkılar sağladığını göstermektedir. Esnaf için çarşılar ticari faaliyetlerin sürdürülmesinin yanında toplumdaki bireyler ile vakit geçirme, benzer duygu ve düşünceleri paylaşma ve deprem öncesi günlük yaşam standartlarını oluşturma mekânlarıdır. Çarşıların asıl önemli katkı ise depremin bireyler üzerinde yaratmış olduğu olumsuz psikolojik ve tramvatik süreçlerin üstesinden gelmesine katkı sağlamasıdır.