Batken’de (Kırgızistan) ve Batman’da (Türkiye) Ters Lale Efsaneleri

Abstract

Lalenin Türk kültür, sanat ve edebiyat hayatında olduğu kadar halk anlatılarında ve inancında eşsiz bir yeri vardır. Sert iklim koşullarında yaşayan Türkler için lale yeniden doğuşun, uyanışın, hayatın, bereketin simgesi ve kışın ardından gelen baharın müjdecisi sayılmaktadır. Ters lale ise halk anlatılarında ve inancında şekline bağlı olarak hüznü, acıyı ve gözyaşını temsil etmektedir. Kırgızistan’ın Batken ilinde ve Türkiye’nin birçok bölgesinde ters lale ile ilgili çeşitli efsaneler söylenmektedir. Batken’de bir dağa, kayaya ve köye adı verilen Aygül çiçeği eyaletin en önemli sembollerindendir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesinde yetişen ve çeşitli adlarla anılan ters lale Batman’ın Sason ve Kozluk ilçelerinde kültürel ve maddi bir değerdir. Aynı familyadan olan bu endemik türler yaşam alanları ve dış görünüşleri açısından birbirine oldukça benzemektedir. Bu çiçeklere bağlı olarak Batken’de “Aygültaş” ve Batman’da “Ters Lale” adında bir kayalık etrafında cereyan eden olay örgüleri, şahıs kadroları ve içerikleri açısından benzerlik gösteren iki farklı efsane anlatılagelmektedir. Bu efsanelerdeki benzerlikler ve farklılıklar hangi sebeplerden kaynaklanmış olabilir? Göç, kültür ve halk anlatısı olguları arasında nasıl bir ilişki vardır? Türkiye Türklerinin yüzyıllar önce Anadolu’ya ilk yerleştikleri bölge olan Doğu Anadolu’daki bir ters lale efsanesiyle atayurtlarındaki efsanenin karşılaştırmalı olarak incelenmesi Türk Dünyasındaki ortak folklor, kültür, inanç ve değerler konusunda ipuçları verecektir. Söz konusu efsaneler olay örgüsü, şahıs kadrosu ve içerikleri açısından halkbilimi kuram ve yaklaşımları çerçevesinde incelenerek karşılaştırılmaya çalışılmıştır.