Atik Şikâyet Defterleri’ne Göre Antep (Ayntab) Vakıflarında Yaşanan Sorunlar

Abstract

Bu çalışma 1649-1837 yılları arasında Atik Şikâyet Defterleri üzerinden Antep vakıflarında yaşanan sorunlara odaklanmaktadır. Türk-İslam devletlerinin içtimaî ve iktisadî hayatında önemli bir yere sahip olan vakıflar, Osmanlı Devleti döneminde büyük bir gelişim gösteren müesseselerden biridir. Ancak bu müessese hem devletin içerisinde bulunmuş olduğu duruma bağlı olarak hem de vakıf sayısındaki artış ve diğer etkenlerden ötürü bozulup, yozlaşmaya başlamıştır. Bu da vakıf müessesesinde çeşitli sorunların ve sıkıntıların yaşanmasına neden olmuştur. Söz konusu bu sorunların izlerini Atik Şikâyet Defterleri’nde takip etmek mümkündür. Bu defterler üzerinden Antep vakıflarındaki sorunların izlerini takip ettiğimizde temel problemin yönetim, denetim, gelir, hizmet ve hizmetlilerden kaynaklı olduğunu tespit etmekteyiz. Antep halkının Divan’a ilettikleri şikâyetlerde şahsi çıkarlarına yenik düşenler tevliyete, gelirlere ve hizmetlilere karşı haksız müdahalede bulunarak bir kazanç elde etmeye çalışmışlardır. Bu kazançlarını ise ehl-i örfe istinat ederek, kadıyı tarafgir yaparak ya da askerî ve maliye tarafından berat aldıklarını iddia ederek gerçekleştirmişlerdir. Fakat tüm bu haksız iddiaları, Divan’a iletilen şikâyetler sonucunda bertaraf olmuştur. Çünkü Divan defterlere müracaat ederek, mahalline havale ederek ve mübaşir tayin ederek iddiaların asılsız olduğunu ortaya çıkarmaya çalışmıştır. İşte bu çalışma Antep vakıflarıyla ilgili en yüksek yargı mekanizmasına iletilen şikâyetlerdeki sorunlara odaklanmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın sıklet kaynağını Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan Atik Şikâyet Defterleri oluşturmaktadır. Yine çalışmada Mühimme, Ahkâm, Vakıf Defterleri, Şer’iyye Sicilleri ile muhtelif belgelerden ve tetkik eserlerden istifade edilmiştir.