Arts/Working Arts in Ikhwan al-Safa’s (Brethren of Purity) Treatises

Abstract

İhvân-ı Safâ, yaşadıkları toplumu düşünsel anlamda aydınlatma gayesi taşıyan, felsefî ve ilmî alandaki çalışmalarını yazdıkları Risaleler aracılığıyla topluma yaymaya çalışan özgün bir felsefe topluluğudur. Yazdıkları Risaleler de, İslâm dünyasının X. yüzyıldaki felsefe, bilim ve kültür alanında kat ettiği mesafeyi gösteren önemli bir kaynaktır. Bir kültür hazinesi niteliğinde olan bu Risalelerden biri de “Pratik Sanatlar ve Amaçları Üzerine” adını taşıyan 8. Risaledir. Bu Risalede, Sanat ve zanaat ayrımının yapılmadığı bir dönemde insan ürünü olan çeşitli sanatlar hakkında bilgi verilmiştir. Bu çalışmada X. yüzyıl İslam dünyasının dikkat çeken entelektüel topluluğunun Risaleleri esas alınarak sanat/zanaat konularındaki düşünceleri araştırılmıştır. Risalelerde zanaatların değeri ve önemine işaret edilmiş; zanaatlar faydasına, kullanılan alet ve edevata, yapılan eşyanın değerine göre çeşitli açılardan sınıflandırılmıştır. Zanaatların yapımında ateşe duyulan ihtiyaca vurgu yapılmış; yine zanaatlarda uzmanlaşmanın önemine değinilmiş, öğrenilen ve öğretilen yapısı göz önüne alınarak zanaatların usta eller vasıtasıyla nesilden nesile aktarılmasının zorunluluğundan söz edilmiştir. Sanatların bazı yönlerden birbirlerinden üstün oldukları ifade edilmiş ve bu üstünlüğün; ya konu oldukları madde açısından, ya yapılan şey açısından, ya onları edinmeye sevk eden zaruri ihtiyaçlar açısından, ya sağladığı umumun menfaati açısından, ya da bizzat sanatın kendisi açısından olduğu belirlenmiştir. Buna göre sanatların ya zorunluluk ya fayda ya da bizzat sanatın kendisi için yapıldığı ortaya konulmuştur.