ANTIK SÜMER MEDENIYETINDEN 21. YY. ŞANLIURFA’SINA MEZOPOTAMYA’DA MÜZIĞIN KÖKLERI

Abstract

Şanlıurfa’nın bir ucunda bulunduğu Mezopotamya, müziğinin antik köklerine inmek istesek karşımıza yazılı tarihin başladığı noktada Sümer medeniyetini çıkarır. Kurumsallaşmış müzik üzerine elimize ulaşan en eski kayıtlar milattan önce üçüncü bin yıla tarihlenen Sümer metinleridir. Lagaş’taki büyük Ningirsu tapınağında, kadın ve erkeklerden oluşan farklı sınıflarda şarkıcıların ve icracıların eğitiminden sorumlu bir memurdan, bunun yanında korodan özel olarak sorumlu ayrı bir başka memurdan söz edilmektedir. Bu, eğitim ve kurumsallaşma açısından müziğe Sümer medeniyetinin devlet yapısı içinde verilen önemi göstermektedir. Mezopotamya’nın bu kadim medeniyetinin ardılları Babil ve Asur krallıkları olmuştur ki bunların da müzik geleneğini Sümer’den ayrı düşünmemek gerekir. Çoğu kil tabletler üzerine yazılmış çivi yazısı metinler ile eşyalar ve yaşam alanları yüzeylerindeki görsellerden elde edilen veriler ışığında antik Mezopotamya’nın müzik hayatı hakkında fikir sahibi olabiliyoruz. Törenlerin, müzikli etkinliklerin resmedildiği sahnelerden ne tip müzik aletlerine sahip olduklarını görebiliyoruz. Resmedilen müzik aletleri arasında lirler, dans ederken kullanılan çubuklar, kamış düdükler, sistrumlar (bir sap ve “U” biçimli çerçeveden oluşan, tek elle kullanılabilen bir müzik aleti), tefler, çıngıraklar, davullar, yay biçimli arplar, kavallar görülmektedir. İlginç bir şekilde Eridu’daEnki tapınağında balag (vurmalı çalgı) ve “yedi-nota” (ney benzeri bir üflemeli çalgı) eşleştirilmiş olarak bulunmuştur. Bir Babil litürjisinin “BALAG ve TI-GI için ayin” şeklindeki dipnotundan öğrendiğimiz bu durum, günümüzde ney ve bendir eşliğinde yapılan ayinlerle benzerlik göstermektedir. Müzik teorisi alanında yapılan kimi çalışmalarda, gene günümüzde kullanılan diyatonik dizinin kökenleri Sümer dizgesine dayandırılmaktadır.