Anatolia’s Oldest Islamic Prayer Place: Tokat Garipler Mosque and its Waqfs

Abstract

Tokat, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Anadolu’daki en eski şehirlerden biridir. XI. asrın sonlarında Danişmendliler zamanında Türk hâkimiyetine girmiştir. Şehirdeki ilk dinî, sosyal ve kültürel eserler bu devlet zamanında vücuda getirilmiştir. Bu eserlerin başında, Melik Danişmend Ahmed Gazi tarafından 1073’te Tokat’ın fethinden kısa bir süre sonra inşa edilen Garipler Camii gelmektedir. Bu cami, Anadolu’da inşa edilen en eski İslam mabedidir. Bu nedenle fetih camii olma özelliği taşımaktadır. Günümüze kadar ulaşan ve halen ibadete açık olan Garipler Camii, Danişmendli, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde tesis edilen vakıf gelirleri ile varlığını devam ettirmiştir. Bu makalede Tokat’ın en eski dinî yapılarından birisi olan Garipler Camii ve vakıfları ele alınacaktır. Cami, XX. asrın başlarına kadar Tokat şehir merkezinde inşa edilen 17 camiden biridir. Caminin mimarî yapısı hakkında yeterli çalışma bulunmakla birlikte, vakıfları hakkında sınırlı zaman dilimlerini kapsayan birkaç inceleme yapılmıştır. Bu çalışmada ana kaynak olarak yararlanılan arşiv belgeleri ve mahkeme kayıtları yardımı ile kuruluşundan günümüze kadar Garipler Camii’nin bütün vakıfları incelenecektir. Caminin bakım ve onarımı ile görevlilerinin ücretleri için bazı akar vakıfları kurulmuştur. Ayrıca bazı varlıklı hayır sahipleri camii için ilave vakıflar kurmuşlardır. Makalenin temel amacı, Garipler Camii ve vakıflarını bütün yönleriyle ele alarak Tokat’ın sosyal ve kültürel tarihine katkı sağlamaktır.