Analiza wyboru wartości przepływu granicznego wezbrań w zlewni górnego Wieprza

Abstract

<p>Poznanie procesu i przyczyn tworzenia się wezbrań rzek ma duże znaczenie, zarówno naukowe, jak i praktyczne, szczególnie przy zagospodarowaniu i ochronie przeciwpowodziowej. W literaturze naukowej i praktycznych opracowaniach hydrologicznych pojawia się wiele różnych definicji i kryteriów wyznaczania wezbrań. Wynika to przede wszystkim z różnych celów opracowań hydrologicznych dotyczących wezbrań, a także z odmiennych warunków środowiska przyrodniczego badanych zlewni i reżimu hydrologicznego rzek. Podstawowym sposobem wydzielania wezbrań i ich dalszej analizy jest przyjęcie wartości przepływu granicznego (Q<sub>gr</sub>). Jej wyznaczanie może być oparte o kryteria hydrologiczne, statystyczne lub gospodarcze (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Jokiel 2007). Dla każdego podejścia badawczego przyjmowane są odpowiednio zdefiniowane wartości poziomów granicznych przepływu. Doskonale możemy to zauważyć na przykładzie grupy kryteriów hydrologicznych, wśród których funkcjonują przepływy graniczne przyjmujące wartości NWQ, WSQ (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Byczkowski 1999, Kaznowska i in. 2015), ZWQ, SWQ (Kaznowska, Chudy 2006, Nowicka 2009), czy też wartości na poziomie granicy przepływów średnich i wysokich ½(NWQ+WSQ) (Kijowska 2011). Stosowane są również wartości sezonowych przepływów charakterystycznych II stopnia np. SWQ<sub>lato</sub>, SWQ<sub>zima</sub> (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Bartczak 2007). W grupie kryteriów statystycznych spotkać można się z wartościami przepływów o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia odczytanymi z krzywej czasu przewyższenia przepływu (KCPP). W literaturze spotykane są również kryteria mieszane – według J. Punzeta (1991) wezbranie występuje gdy przepływ maksymalny jest większy od średniej arytmetycznej przepływu średniego rocznego oraz przepływu o prawdopodobieństwie przewyższenia 50% (Q<sub>max</sub>< ½ (SSQ+Q<sub>50%</sub>).</p><p>W związku ze stosowaniem wielu różnych kryteriów wyboru przepływu granicznego otrzymujemy różne wartości charakterystyk opisujących wezbrania (m.in. częstość występowania, czas trwania, objętość). Stosowanie różnych wartości przepływów granicznych utrudnia, a w zasadzie uniemożliwia, bezpośrednie zestawianie i porównanie wyników dokumentowanych badań. Celem pracy jest porównanie różnych metod wyznaczania wezbrań, analiza otrzymanych wyników oraz określenie optymalnego dla zlewni górnego Wieprza podejścia badawczego, wraz ze wskazaniem jego wad i zalet. W artykule przedstawione i porównane zostały najczęściej stosowane w badaniach metody wyznaczania wezbrań.</p>