Anadolu Çömlekçiliğinde Gelenek ve İnanışlar

Abstract

Anadolu topraklarında köklü bir geçmişe sahip olan çömlek üretimi, binlerce yıldır varlık göstermektedir. En eski üretimlerden günümüze kadar gelinen süreçte üretildiği toplumun yeme içme alışkanlıkları, sosyal yapısı, ekonomisi, gelenek, görenek ve inanışları gibi bir çok unsurla o toplumun kültürünü tanımlamaktadır. Bu yönüyle önceleri arkeoloji ve etnoarkeolojinin başlıca çalışma alanını oluşturmaktayken son yıllarda maddi kültür varlıklarının değer görmesiyle sosyal antropologların da ilgi odağı haline gelmiştir. Anadolu’da 1900’lü yılların başından günümüze değin yüzün üzerinde çömlek üretim merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerdeki üretimler ile ilgili bir çok yayın bulunmakta ancak bu yayınlar çoğunlukla toprağın elde edilişinden pişirime kadar geçirdiği süreyi ifade eden teknik anlatımlarla sınırlı kalmaktadır. Oysa her merkezde birbirinden farklılık ve benzerlik gösteren birçok gelenek ve inanış bulunmaktadır. Bu araştırmanın amacı; Anadolu çömlekçiğinin gelenek ve inanışlarla ilgili verilerini sunmak, özellikle ülkemizdeki halkbilimi, folklor, antropoloji ve sosyoloji alanlarında çalışan bilim insanlarının ilgisini çekmek, bu çalışma alanlarına katkı sağlayacağı düşünülen bilgileri paylaşmaktır. Çalışma verilerini; literatür taraması ve 2010-2015 yılları arasında Dokuz Eylül Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında yapılan “Günümüzde Anadolu’da Yaşayan İlkel Çömlekçilik Merkezleri” başlıklı proje oluşturmaktadır. Araştırmada; çömlekçiliğin çıkışı, mesleğin kutsallığı, mesleğin önemi, ürünlerin pişirimi ve ürünlerin kullanım alanları ile ilgili gelenek ve inanışların olduğu saptanmıştır. Bu veriler; Meslek, Pişirim ve Ürünler ile ilgili gelenek ve inanışlar olmak üzere üç ana başlıkta incelenmiştir. Mesleğin rivayetler ile kutsal sayılması, devamlığının sağlanması ve gelecek nesillere aktarılmasında bir çok gelenek ve inanışın olduğu görülmektedir. Üretimin en önemli aşamalarından olan pişirimde deneyimle kazanılan bilgilerin inançlarla bağdaşlaştırılarak ritüellere dönüştüğü, ayrıca üretilen ürünlerin, toplumun sosyal yaşam dinamiklerinden olan düğün ve ölüm olaylarında bir ifade aracı olarak kullanıldığı görülmektedir.