An Investigation of the Verses that Apparently Contradict Prophets’ Infallibility and the Interpretive Approach of Mystics and Scholastic Theologians to Face this Challenge

Abstract

برخی از آیات قرآن کریم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم نسبت خطا یا گناه به انبیای الهی می‌دهد. با توجه به پیش زمینه‌های فکری، تبیین و تفسیر این دسته از آیات و تطبیق آنها با آموزة عصمت متفاوت است. مقالة حاضر با مطالعة موردی آیات 76 تا 78 انعام، درنگی بر تحلیل عارفان و متکلمان بر این آیات دارد. مقاله بر این فرضیه استوار است که تعریف متفاوت نبوت و عصمت در اندیشة عارف و متکلم، و مجهز بودن عارفان به ابزار کشف و شهود تفسیر متفاوتی به دنبال خواهد داشت. نتایج، گویای آن است که تفسیرهای عرفانی با رویکرد خاص خود که مبتنی بر هستی‌شناسی و ابزار معرفتی آنهاست، معنا و معارف بلند را پشتوانة الفاظ قرار داده و ظاهر آیات را منافی عصمت نمی‌دانند. از منظر ایشان این آیات، استعاره‌ای از تکامل سلوکی انبیا علیهم السلام است. ستاره و ماه و خورشید واسطه‌هایی بودند که در سلوک معرفتی ابراهیم علیه السلام گام به گام حذف شدند و این طریق در انسانی تحقق می یابد که خودش از میان برخاسته و معبود را به تماشا نشسته است. از سویی متکلمان برآنند که ظاهر قرآن حجت است و می‌توان از خود آیات قرآن و ارجاع آیات متشابه به آیات محکم مقصود قرآن را دریافت و عدول از مفاد ظاهری قرآن و روی آوری به تأویل، زمانی مجاز است که مبتنی بر حجتی معتبر باشد. بر باور ایشان ابهامات موجود در داستان انبیا، تفسیر به ترک اولی یا از باب تعلیم به دیگران تفسیر می‌شود.