A Woman Endower Waqf: Halime Hatun's Waqf and Accounting Books

Abstract

Vakıf müessesesi, bir toplumun sosyal, iktisadi ve dini yapısını destekleyen oluşumlardandır. Bu bakımdan vakıflar değerlendirilirken bütüncül olarak toplumsal yapı göz önüne çıkmaktadır. Bu çalışmada vakıf müesseselerinin toplumsal yapıya etkisi iktisat tarihi perspektifiyle incelenmektedir. Halime Hatun vakfı yerel anlamda Erzurum şehrinin sosyal, iktisadi ve dini yapısını vakfiyeler ve muhasebe kayıtları özelinde araştırılmasına kaynaklık etmektedir. Bu bağlamda Erzurum şehrinin vakıf akarlarının sağladığı gelirler ile akarların gelirlerinden elde edilen meblağların hangi alanlara harcandığı gösterilmeye çalışılmaktadır. Aynı zamanda vakıf ve şehir ilişkisi birincil kaynaklar üzerinden değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır. Çalışma Osmanlıların son dönemlerinde vakıf kurumlarının devletin en güçlü yapılarından olduğunu görülmesini sağlamaktadır. Osmanlıların ülke genelinde girdiği iktisadi bunalımların yerel bölgelerde pek hissedilmediği anlaşılmaktadır. Nitekim yerel bölgelerde devletin ulaşamadığı alanlarda vakıf kurumları hizmetlerini aksatmadan devam etmekteydiler. Halime Hatun vakfı özelinde devletin ulaşamadığı alanlarda şahsi vakıfların etkin oluşumunun toplumsal faydalar sağladığı tespit edilmektedir. Bu minvalde vakıf müesseselerinin bütüncül olarak merkezi yönetimi güçlendiren özelliklerinin yanında, yerel bölgelerde de toplumun sosyal, iktisadi ve dini kısımlarına katkılar sağladığı anlaşılmaktadır. Halime Hatun’un hayırsever amaçlarla kurduğu vakfı sayesinde hem kendi şahsına hem de toplumsal fayda sağlanması açısından Erzurum şehrinde önemli bir yer edindiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda dönem itibariyle şehirde dükkânlarda gelir-gider dengesinin nasıl işlendiği, ne kadar kar elde edildiği, muhasebe defter serileri incelenerek yıllara göre değişimlerin ne ölçüde sağlandığı analiz edilmeye çalışılmaktadır.