A Study in the Context of the Usage and Possibility of the Arabic Language as a Method of Hadith Criticism

Abstract

İslam dünyasında hadis değerlendirme yöntemleri arasında metin tenkidi, modern dönemde Batı’da kutsal kitapların eleştirisi konusunun gündeme gelmesiyle tartışılmaya başlanmıştır. Ancak İslami ilimler literatür tarihinin serencamına bakıldığında erken dönemlerden itibaren hadis metinlerinin tenkidi konusunun isnad kadar merkezi bir yerde durmasa da Müslümanların gündeminde olduğu görülmektedir. Bir hadis tenkidi yöntemi olarak metin merkezli yaklaşımın önemli ayaklarından birini ise hadis ile yakın ilişki içerisinde olan Arap dili ile ilgili yapılan tahliller oluşturmuştur. Çalışmamızda ise metinden hareketle yapılan hadis tenkidinde Arap dilinin etkisinin ve sınırlarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu yapılırken öncelikle Batı’da dil ve kutsal metinlerin tenkidi ilişkisine dair tartışmalar İslam dünyasındaki tartışmalara tarihi bir perspektif kazandırması amacıyla ele alınmış, ardından ilk dönemlerden itibaren varlığı tespit edilebilen hadis ve Arap dili ilişkisi istişhad ve literatür bağlamında ortaya konulmuştur. Sonrasında ise Arap dilinin hadis metinlerinin tenkidinde bir yöntem olarak durduğu yer belirlenip sınırları ve imkanı hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirme hadislerin mana ile rivayeti, dilcilerin ve ekollerin meselelere farklı yaklaşımı, kabileler arasındaki ihtilaflar, şiirin bir istişhad metodu olarak güvenilirliği muvacehesinde ele alınmıştır. Çalışmamızda özellikle Özellikle Hasan b. Abdullah el-Askerî’nin (ö. 382/992) Tashîfatu’l-Muhaddisîn, Hattabî’nin (ö. 388/998) Islâhu Galati’l-Muhaddisîn, Safedî’nin (ö. 764/1363) Tashîfu’t-Tashîf isimli eserlerinin incelenmesiyle elde edilen tikel örnekler diğer dil kaynakları, temel hadis metinleri ve şerhler de göz önüne alınarak incelenmiş ve genel bir hükme varılmıştır. Ayrıca İbn Düreyd’in (ö. 321/933) Cemheretu’l-luga, Muhammed b. Ahmed el-Ezherî’nin (ö. 370/980) Tehzîbu’l-Luga isimli eserlerinin de örneklerin tespiti konusunda önemli katkıları bulunmaktadır.